Στην καρδιά του καλοκαιριού | Μανιφέστα 52

Η οδός της άμεσης ανθρώπινης προσπάθειας δεν είναι παρά μια φτωχή επέκταση της ζωικής προσπάθειας. Μόνο στο όνειρο της δράσης υπάρχουν οι όντως ανθρώπινες χαρές της δράσης. Στο να προκαλείς τη δράση δίχως να δρας· στο να αφήνεις τον περιορισμένο χρόνο για χάρη του απελευθερωμένου χρόνου, την επιτελεστική στιγμή για χάρη της αποφασιστικής στιγμής (...) στο να αντικαθιστάς μια φιλοσοφία της δράσης, που συχνά δεν είναι παρά μια φιλοσοφία της παρακίνησης, με μια φιλοσοφία της αδράνειας, και ύστερα με μια φιλοσοφία της συνείδησης του αδρανείν (...) 

 

Τούτη η αδράνεια της φαντασίας θα πρέπει εν συνεχεία να αποτελέσει το εναρκτήριο σημείο ωστε να ξαναβρεθούν κίνητρα σκέψης από τα οποία είναι βέβαιο ότι απουσιάζει το ζωικό στοιχείο, ελεύθερα από κάθε μορφή αποπλάνησης, αποκομμένα από τον υπνωτισμό των εικόνων, ξεκομμένα εντελώς από τις κατηγορίες της νόησης, τις «απολιθώσεις της διανοητικής σύνεσης».

Gaston Bachelard,  Lautréamont (1939) 

μετάφραση Γιάννης Πεδιώτης, 

από το Eugene Thacker, Αποφατική ζωικότητα,

ΦΡΜΚ, διπλό τεύχος#12-13

 

 

 

Ο άναρθρος Μαρξισμός (05.05.1818 - 05.05.2016)

Πατησίων, 5/5/2016

Ο Καρλ Μαρξ γεννήθηκε σαν χτες στις 5 Μαΐου του 1818. Χιουμορίστας, κομμουνιστής και φιλόσοφος, αφιέρωσε όλη του τη ζωή, μαζί με τους σύγχρονούς του, τους συναγωνιστές του, στην άρνηση του υπάρχοντος.

Αυτό που τον διέκρινε πριν από όλα σε αυτή του την προσπάθεια ήταν η επιμονή του στον λόγο, το διάλογο, την διαλεκτική-κριτική σκέψη, την ποίηση και τον στοχασμό. Ο Μαρξ ήταν πριν από όλα φιλόσοφος, και ήταν φιλόσοφος του παρόντος.

Ως τέτοιος, και για όσο μπόρεσε, αυτό που προσπάθησε να δημιουργήσει ήταν χώρο και χρόνο για σκέψη και νόημα. Και αυτό του το κατόρθωμα το πέτυχε  υπό συνθήκες που δεν θα ζήλευε κανείς σήμερα, ούτε και τότε. 

Ακόμη και οι πλέον «βρώμικες» πολεμικές του διακρίνονται από την ανησυχία για την αλήθεια, το χιούμορ και την ανατροπή.

Ο άνθρωπος είναι οι κοινωνικές σχέσεις του, έλεγε.

Κατόπιν ανέλαβαν οι Μαρξιστές του επιστημονικού σοσιαλισμού ... αυτοί οι άναρθροι νεκροζώντανοι, που μας παιδεύουν ως σήμερα με την άγνοια και την ανοησία τους. 

Να πώς φαντασιώνονται και πώς συμβολίζουν (έναν αιώνα τώρα) τον Μαρξισμό: Μια μάζα άντρες, οργισμένοι, στριμωγμένοι, έξαλλοι ουρλιάζουν την «αλλαγή του κόσμου». 

(Πρόσφατα μάλιστα για να δοθεί και η χαριστική βολή, από κοντά κaι η Unesco ανακήρυξε το Κεφάλαιο, την κριτική του Μαρξ στον αναδυόμενο τότε καπιταλισμό, ως «παγκόσμιο πολιτιστικό μνημείο».)

Ο κόσμος όμως δεν αλλάζει με άναρθρα ουρλιαχτά, διαδηλώσεις και συνθήματα. Είναι πιο πολύπλοκο!

Ένα τρυκ που θα φέρει την ευτυχία! | Janitoring in Athens 2015

Απαντάμε στην καθημερινότητα, στην αλλοτρίωση, στον φαντασιακό λαβύρινθο του μικροαστού και  τις φοβίες του (κομουνιστοφοβίες, ισλαμοφοβίες, ομοφοβίες, εργατοφοβίες, αρρωστοφοβίες, αφραγκοφοβίες, αμερικανοφοβίες, χριστοφοβίες,  εβραιοφοβίες, φοβίες του πέους-υψοφοβίες αλλά και αιδοιοφοβίες ...) και σε κάθε ιδεολογική κατασκευή που κάνει τη ζωή ανυπόφορη, με μια κατασκευή πραγματική χειροπιαστή και χρήσιμη. Ένα τρυκ που θα φέρει την ευτυχία!

 

 

Εικονογραφημένα κείμενα 5 | Προβλήματα ύπνου...drops

τοίχος στην Iπποκράτους πριν από κάνα χρόνο...

Ο Γκυ Ντεμπόρ και η πόλη | Ομιλία HS στην 4η Biennale Αθήνας

ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΟ ΦΟΡΟΥΜ 
«ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΕ ΠΟΚΕΡ |
Κυριαρχία και δεξιοτεχνία στην πόλη»

 4^η Biennale Αθήνας

25 Νοεμβρίου 2013

Έχουμε προσκληθεί από τους οργανωτές σε ένα «στρατηγικό» παιχνίδι, το πόκερ, όπου πλανιέται η μορφή του «παίκτη-στρατηγού» Γκυ Ντεμπόρ, με φόντο την πόλη και διακύβευμα την κυριαρχία εν καιρώ κρίσης. Θα ανοίξω λοιπόν ένα-ένα αυτά τα 5 «τραπουλόχαρτα».

1. ΠΟΚΕΡ

Σύμφωνα με μελετητές αλλά και την εμπειρία, τα τυχερά παιχνίδια, όπως π.χ. τα ζάρια, συνηθίζονται σε μάλλον φτωχές, σχετικά «ανοργάνωτες» κοινωνίες και στα φτωχά κοινωνικά στρώματα, όπου τα παιδιά μπαίνουν από πολύ νωρίς στη δουλειά κι έτσι καλούνται να αναπτύξουν συμπεριφορές ενηλίκου από μικρή ηλικία προκειμένου να αντιμετωπίσουν ρευστές και ανασφαλείς συνθήκες. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο με μια πρώτη ματιά, αυτό σχετίζεται με το γεγονός ότι τα τυχερά παιχνίδια «προσομοιώνουν» θρησκευτικού τύπου πρακτικές με επίκεντρο την πίστη στην παρέμβαση κάποιων υπερφυσικών δυνάμεων στις ανθρώπινες υποθέσεις. Στην πιάτσα πράγματι, όπως έχει καταδείξει ο γνώστης Εμμανουήλ Παπαζαχαρίου, η ρέντα και η γκίνια κατέχουν περίοπτη θέση και σχετίζονται με την ευμένεια ή τη δυσμένεια εκ μέρους μιας μυστηριώδους δύναμης, την οποία το άτομο δεν μπορεί να αδράξει με μόνη τη λογική του, αν και γνωρίζει ότι αυτή συνδέεται με τη στάση του απέναντι στην πιάτσα (αν π.χ. είναι μοναχοφάης ή αν ξέρει να ξαναμοιράζει τα κέρδη του).

Τάξη βασιλεύει στην Αθήνα! *

Η ιστορία δεν παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία στις φανερώσεις της. Τραγωδία, φάρσα, φάρσα, τραγωδία, τραγωδία, φάρσα, τραγωδία, τραγωδία, πάει λέγοντας μέσα στην τυχαιότητα του "αιώνιου" ανταγωνισμού και τα καραβοτσακίσματα της διαλεκτικής.

 

Τόσο έντονα, τόσο γρήγορα που  δεν είμαστε σε θέση να καταλάβουμε, κάθε φορά που ανοίγει η αυλαία, αν θα υποκλιθεί πρώτος ο επικίνδυνος κλόουν ή ο σκοτεινός κυρίαρχος.

 

Ο καιροσκοπισμός είναι, λένε, εγγενής στην πολιτική δράση και παραδόξως ολοένα πιο αποδεκτός, παρά τις δολοφονικές και καταστροφικές συνέπειες που έχει καταθέσει στην  ιστορική-κοινωνική εμπειρία. Σκοπεύει στην συστηματική απονοηματοδότηση των πολιτικών εννοιών, την θολούρα και την αποδόμηση κάθε κριτικής. Και όλα αυτά με παιδαριώδη επιχειρήματα "υπεράσπισης" αξιών, που οι ίδιες του οι πρακτικές έχουν πριν μειώσει στο ελάχιστο.

Καθώς το σκηνικό επαναλαμβάνεται αυτό που πληθαίνει είναι ο αριθμός των νεκρών. Τα  ανθρωπάκια που σέρνει η ιστορία, από τον Friedrich Ebert ως τα ανδρείκελα του θλιβερού παρόντος της νότιας βαλκανικής, συνεχίζουν να γίνονται οι πολιτικοί αυτουργοί της απαθρωπιάς του συστήματος που υπηρετούν, συνεργαζόμενοι ακόμη και με τον ίδιο τον διάβολο.

Σήμερα, εδώ, σε μια πόλη που παραπαίει από κάθε άποψη, η "νέα" ακροδεξιά, εφαρμόζει ήδη την παλιά καλή συνταγή: Η σοσιαλδημοκρατία στην κυβέρνηση και τα freikorps στους δρόμους. Αυτή είναι και πάλι η κεντρική ιδέα του σχεδίου που έχει δοκιμαστεί σε τόσες και τόσες ευρωπαϊκές μητροπόλεις.**

Να ελπίσουμε ότι η εμπειρία των δυνάμεων του μετασχηματισμού θα χρησιμεύσει να αποτραπούν τα χειρότερα που χαράζουν ήδη τον ορίζοντα.

* “Τάξη βασιλεύει στο Βερολίνο!” Ηλίθιοι δήμιοι! Η “τάξη” σας είναι χτισμένη στην άμμο."

 

Ρ.Λ , Βερολίνο 1919

-----------

Υγ Izi. Την Ρόζα Λούξεμπουργκ, μια από τις σημαντικότερες μορφές της πολιτικής στην Γερμανία των αρχών του 20ου αιώνα, την δολοφόνησαν τα "ελεύθερα τάγματα" ασφαλείας  χτυπώντας την με τα κοντάκια από τα όπλα τους, και την πέταξαν σε ένα ρέμα στο Βερολίνο στις αρχές του 1919, όταν κλήθηκαν να επιβάλουν την τάξη από την κυβέρνηση του SPD.

**στην Αθήνα βλ. σχετικά με αυτές τις "μέσες λύσεις", τον Θ.Σοφούλη, τον Σ.Βενιζέλο, τον  Γ. Παπανδρέου κτλ.

Αστικοί Διάλογοι (περί της θανάτωσης)

*Στην Κυψέλη τον Απρίλιο του  2012
Εδώ το  θάρρος ενός ανώριμου αγνωστικισμού παίζοντας με την φωτιά
τολμά να απειλήσει.

Και συντρίβεται.
Στον τοίχο της μεγάλης εμπειρίας- και επί των θανατώσεων -

του χριστιανισμού.

Η κρίση σηματνερ χα

Μια ακόμη εξήγηση για την κρίση σε τρεις μόλις γραμμές ...
Είναι η εξήγηση-αποτέλεσμα της επίμονης αναμετάδοσης των ψευτοαιτιών και των ψευτοαποτελεσμάτων που λέγαμε ή μήπως κάποια εφήμερη διαφωνία?

Βόλτα στην Αθήνα (εικονογραφημένη)

Μια μικρή βόλτα  στην Αθήνα είναι αρκετή για να αισθανθείς την κυριαρχία της υποκρισίας. Άλλωστε τι άλλο μπορεί να κυριαρχεί πέραν της υποκρισίας;

Η  συνολική Ιδεολογική Κατασκευή της Πόλης (μας).

Ανυπέρβλητη δήθεν. Η Μηχανή που λειτουργεί απρόσκοπτα.
Σκέφτηκα την Ιστορία των Ουτοπιών μας και την Ιστορία της Ιστορίας.

Τι ταύτιση!

Μου ήρθε στο μυαλό -για πολλοστή φορά- το φοβερό και κατά τα άλλα αβάσταχτο βιβλίο του Κούτσι, νοτιοαφρικανού νομπελίστα συγγραφέα,  με τίτλο Περιμένοντας τους Βαρβάρους. Μια ιστορία όπου ξεδιπλώνεται η ανθρώπινη βαρβαρότητα.

Το τελικό κίνητρο της ανθρώπινης βαρβαρότητας παραμένει ανεξιχνίαστο.

Και θα παραμείνει ανεξιχνίαστο όσο καιρό η προσπάθειά μας να ορίσουμε την βαρβαρότητα μας παγιδεύει και μας εκβαρβαρίζει ολοένα περισσότερο.

Είναι η κινούμενη άμμος του λόγου; Είναι το μάτι της αβύσσου που μας ανταποδίδει το βλέμμα και μας εξαρθρώνει με μιας;

Ας είμαστε καλύτερα σε εγρήγορση.

Ποιός πριονίζει καλύτερα τα μάρμαρα;

κείμενο|εικόνες : Τάσου Λάγγη

Με έκπληξη παρακολουθώ αυτές τις ημέρες την απαθή στάση καλλιτεχνών και λοιπών παραγόντων, μπροστά στη κακοποίηση διεθνώς της εικόνας των γλυπτών του Παρθενώνα χάριν της αρπαχτής φαντασμαγορίας των εγκαινίων του νέου μουσείου της Ακρόπολης.

Μιλώ για τα βίντεο που προβάλλονται στους τοίχους γύρω από το Μουσείο.

Θυμάμαι ότι από τα πρώτα μαθήματα που διδαχτήκαμε όσοι μελετήσαμε κάποια στιγμή τη τέχνη των αρχαίων γλυπτών, ο Φειδίας, – εκτός από τη καλλιέπεια των μορφών και την αβρότητα των χειρονομιών - κατάφερε να αποδώσει την αίσθηση της κίνησης με τον έλεγχο της διάχυσης του φωτός πάνω στο μάρμαρο. Οι αναφορές στο θέμα αυτό είναι πολλές, και τα μαθήματα του Ροντέν μόνο μια απ' αυτές.

Υποτίθεται λοιπόν πως η καλλιτεχνική αξία των έργων αυτών βρίσκεται ακριβώς στο πώς αποδίδεται με λεπτομέρεια η πεμπτουσία της κίνησης, στο πώς καταρρίπτεται η ακαμψία του υλικού, πώς αποτυπώνεται στο μάρμαρο το ρίγος της ζωής .

Φαίνεται πως τίποτα από αυτά δεν είναι γνωστό, κατανοητό ή δεν συγκινεί τους δημιουργούς των οπτικοακουστικών περιττωμάτων που προβάλλονται χωρίς καμία αντίρρηση από κανένα, στους τοίχους πέριξ του νέου μας μουσείου. Το όργιο της κακοποίησης και του εξευτελισμού σε κακόγουστα καρτούν δημιουργημένα από ένα preset κάποιου λογισμικού δεν έχει τελειωμό για τις Κόρες του Ερεχθείου: «στρέφουν το κεφάλι, πεταρίζουν τα βλέφαρα, χαμογελούν»(sic)...μας πληροφορεί με ενθουσιασμό η δημοσιογράφος της Ελευθεροτυπίας. *

Έργα που κατάφεραν να φτάσουν ως εμάς μέσα από πολέμους , λεηλασίες και μύριους βανδαλισμούς, διασύρονται και ακυρώνονται καλλιτεχνικά από εμάς τους ίδιους, τους περίφημους κληρονόμους της ελληνικής αρχαιότητας, χάριν μιας λαϊκίστικης μιντιακής τηλεαποδόμησης που αποδεικνύει τη πνευματική ένδειά μας να σταθούμε έστω και μια στιγμή με βουλωμένο στόμα και νου μπροστά σε κάτι που απαιτεί τη σιωπή και το φως ως τις μοναδικές προϋποθέσεις για επικοινωνία μαζί του. Προϋποθέσεις που – ευτυχώς!- αξιοποιούνται στο έπακρο από το καινούργιο κτήριο αλλά απαξιώνονται από τους διαχειριστές του ως άξιες προβολής.

Το να κάνει κανείς τα μάτια της Κόρης να πεταρίζουν , τα σφοντύλια να ίπτανται, και τους ιππείς της ζωφόρου να κινούνται, εκτός από κακογουστιά φανερώνει επίσης δύο ακόμα πράγματα:

• Πρώτο , ότι δεν υπήρξε ούτε καν ο στοιχειώδης σχεδιασμός προβολής των ιδιοτήτων του καινούργιου μουσείου σε σχέση με τη νέα εμπειρία που μπορεί πλέον να αποκομίσει ο επισκέπτης. Και
• Δεύτερο, ότι αυτά τα έργα αλλά και το ίδιο το κτήριο παραμένουν για εμάς τους νεοέλληνες στη καλύτερη περίπτωση συνοδευτικά του frape , του mousaka και του souvlaki και στη χειρότερη , απλώς πέτρες κενές νοήματος, ριγμένες σαν από άλλο πλανήτη.

Έξω από το νέο μουσείο της Ακρόπολης κάποιοι με τα δικά μας χρήματα αλλά και τις ευχές, έχουν στήσει πάλι την ίδια γνωστή παράγκα που διαλαλεί αυτό για το οποίο είμαστε μόνο τελικά ικανοί να διακινούμε στο διεθνές στερέωμα των ιδεών και του πολιτισμού: αρχαιοελληνικά σουβενίρ της Πλάκας!

Τάσος Λάγγης

* http://www.enet.gr/?i=news.el.texnes&id=56537

"Ανοικτή επιστολή στους καταληψίες της Λυρικής Σκηνής" * (01/02/09)

*Αφορά γενικότερα κάθε άνθρωπο που διατηρεί μια καλλιτεχνική δραστηριότητα και αντιδρά απέναντι στην κατεστημένη τάξη πραγμάτων όσον αφορά ζητήματα πολιτιστικής παραγωγής και κατανάλωσης.

Δεν απαιτούνται εκτεταμένες συστάσεις εν προκειμένω. Είμαι κι εγώ ένας «φτωχός» –όχι και κακομοίρης όμως!– καλλιτέχνης, ο οποίος παλεύει να τα βγάλει πέρα με την τέχνη και τη ζωή του. Δεν συμμετείχα στις συζητήσεις που προηγήθηκαν της κατάληψης, και έμαθα γι’ αυτήν αφότου έγινε. Υπάρχουν, όμως, ζητήματα που αξίζει να τεθούν σε κάθε περίπτωση, ασχέτως του ποιος/α είναι αυτός/ή που τα θέτει (εξάλλου οι καταληψίες διατείνονται ότι η κατάληψη είναι ανοικτή προς όλους). Παρακολούθησα ένα μεγάλο μέρος της πρώτης γενικής συνέλευσης, το κλίμα της οποίας με αναστάτωσε κάπως. Δεν είναι τόσο φοβερό όσο ακούγεται, βεβαίως. Πρέπει να σημειώσω δεν ότι υπήρξε από μέρους μου –για λόγους σχετικούς και άσχετους– μια αρνητική προδιάθεση σε σχέση με τη δυνατότητα αυτής της γενικής συνέλευσης να μην εξαντληθεί σ’ ό,τι είναι λιγότερο σημαντικό αυτή την περίοδο. Επειδή όμως πάντα αναζητούσα μια χρυσή τομή ανάμεσα στον πεσιμισμό και τον οπτιμισμό (που ομολογώ ότι βιώνω καθ’ υπερβολή) και επειδή δεν θέλω να αδικώ γενικά, σκέφτηκα ότι είναι προτιμότερο, αυτή τη φορά, να μην αναλωθεί κάποιος σε μια υπεροπτική αντιμετώπιση, και να μην αναπαράγει τα πλέον κοινότοπα σχόλια αναφορικά με τη στάση που παίρνουν οι καλλιτέχνες απέναντι στην κοινωνική ζωή, αλλά να προσπαθήσει να εκθέσει, με την πιο ειλικρινή και βαθύτερη αγωνία, εφόσον όντως την έχει, τους λόγους που τον κάνουν να εκνευρίζεται με τη στάση που κρατούν ορισμένοι καλλιτέχνες, αν όχι οι καλλιτέχνες εν γένει.

Όταν δεν υπάρχει μια προκαθορισμένη θεματολογία, τέτοιου είδους δημόσιες συζητήσεις ανάλογης κλίμακας καταλήγουν συνήθως σε φαρσοκωμωδία, όμως κανείς από μας δεν συμμετέχει γιατί καλείται να αποφασίσει για το τάδεν και το δείνα «διάταγμα» ή για την πολιτική στρατηγική, αλλά γιατί διατηρεί το πρωταρχικό ενδιαφέρον να βρεθεί και να μιλήσει για πράγματα που μπορεί να τον αφορούν από κοινού με άλλους. Αν είναι, λοιπόν, να ταλαιπωρηθούμε προσπαθώντας να συνεννοηθούμε, σκέφτηκα, τότε ας μην το κάνουμε επί ματαίω. Επομένως, ας αφήσουμε κατά μέρος τη θεματολογία και ας μιλήσουμε για τον ακριβή λόγο που θα έπρεπε να γίνει αυτή η κατάληψη ή οποιαδήποτε άλλη κίνηση με ανάλογο πνεύμα. Θα μου πει κανείς ότι έχουμε χίλιους λόγους. Θα διαφωνήσω, γιατί πολύ απλά κάτι τέτοιο δεν λέει το παραμικρό για τον πολιτικό χαρακτήρα αυτής της κίνησης. Για μένα, αρκεί ένας και μόνο λόγος για να διασφαλιστεί ο πολιτικός χαρακτήρας ή η πολιτική σημασία αυτού του εγχειρήματος. Δεν χρειάζεται να κάνουμε αντικείμενο έριδας γενικές και συνεκτικές θεωρίες, αλλά να γίνει κατανοητό απ’ αυτούς που προέβησαν σ’ αυτή την πράξη, και όσους τους στηρίζουν, ότι αυτή η κατάληψη έχει συγκεκριμένο πολιτικό χαρακτήρα μόνο άπαξ και θέτει επί τάπητος το εξής: Ποιο είναι το πολιτικό και οικονομικό καθεστώς που αμφισβητείται εν σχέσει με την πολιτιστική παραγωγή και κατανάλωση, και μέχρι ποιο σημείο είμαστε διατεθειμένοι, σήμερα και αύριο, πέρα από αυτή την κατάληψη, να διεξάγουμε αυτού του είδους τη συζήτηση, αποφεύγοντας την παραφιλολογία. (Κατόπιν αυτού, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για οτιδήποτε άλλο θέλουμε: για τη Μορφή, για το εσχατολογικό αίτημα μιας νέας αισθαντικότητας, του οποίου η πραγμάτωση συνεπάγεται μια ριζική αλλαγή του συνόλου της ανθρώπινης ύπαρξης, ό,τι και αν αυτό σημαίνει, κλπ.) Θέλω, δηλαδή, να ξεκαθαρίσω κάτι: Δεν έρχομαι απ’ το πουθενά για να προτείνω τρόπους αμφισβήτησης αυτού του οικονομικού και πολιτικού καθεστώτος, επιθυμώ απλά να γίνει σαφές ποιο είναι το καθεστώς που αμφισβητείται.

***

Οφείλω να πω πως, παρότι η καχυποψία με την οποία αντιμετωπίζονται γενικότερα οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι είναι ένα ζήτημα λεπτό, πολύπλοκο και κάπως σκοτεινό, για λόγους που δεν είναι της παρούσης, υπάρχει ωστόσο ένα επίπεδο όπου έχει νόημα να πούμε το εξής: αυτή η καχυποψία απορρέει και από την αδυναμία των καλλιτεχνών και των διανοούμενων να διεκδικήσουν με σαφή τρόπο μια οικονομικά ανεξάρτητη ύπαρξη (θα καταλάβετε στη συνέχεια καλύτερα) και να υποστηρίξουν την κατ’ αρχήν αδέσμευτη δραστηριότητα τους. 

Το πρόβλημα, μάλλον, δεν είναι τόσο ότι αποφεύγουμε να συζητάμε τέτοιου είδους πράγματα, όσο ότι δεν τα συζητάμε ουσιαστικά και αυτό μας καθιστά αφερέγγυους στον ευρύτερο πληθυσμό, στον οποίο αναζητάμε έρεισμα, για να συνεχίσουμε να κάνουμε ότι κάνουμε και για να το κάνουμε ακόμα καλύτερα. Το λέω αυτό, γιατί μου δημιουργείται συχνά η εντύπωση ότι πολλοί καλλιτέχνες πάσχουν από ένα ενοχικό σύνδρομο, που προκύπτει από την έντονη κριτική που τους ασκείται γι’ αυτό που κάνουν ή για τον τρόπο που το κάνουν. Και συχνά λειτουργούν βεβιασμένα όταν ανακύπτει το ζήτημα του χαρακτήρα των τεχνών σε σχέση με την κοινωνική οργάνωση ή το ζήτημα της σχέσης τέχνης και πολιτικής. Έτσι, όλη η προσπάθεια εξαντλείται στο να πεισθούν εκείνοι που καταφέρονται ενάντια στους καλλιτέχνες και όσους ενδιαφέρονται για την καλλιτεχνική δραστηριότητα ότι οι καλλιτέχνες είναι ευαισθητοποιημένοι απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα με το να υιοθετήσουν το τάδεν ή το δείνα πολιτικό σύνθημα. Αυτό έχει πολύ κακά αποτελέσματα. Δεν έχει νόημα να κάνουμε καταλήψεις ή να πηγαίνουμε στις πορείες για να δείξουμε ότι δεν μένουμε αμέτοχοι και παθητικοί, ή για να καταρρίψουμε το μύθο του Μεμονωμένου Δημιουργού (ο 20ός αι. έχει παρέλθει, αυτά τα πράγματα έχουν, μάλλον, εξαντληθεί). 

Θα πρέπει να καταλάβουμε ένα πολύ απλό πράγμα: οι καλλιτέχνες δεν είναι κάποιοι που μπορούν και μην εμπλέκονται στην κοινωνική ζωή, οπότε δεν είναι σωστό να αναλωνόμαστε στο να συζητάμε γύρω απ’ το αν εμπλεκόμαστε ή όχι, όταν θα μπορούσαμε να συζητήσουμε για τον τρόπο με τον οποίο εμπλεκόμαστε. Αν κάτι έχει νόημα εδώ, είναι να καταστεί αυτός ο τρόπος αντικείμενο δημόσιας διαμάχης. Ειδάλλως, είμαστε χαμένοι από χέρι!

Δεν μου αρέσει να συζητάω ζητήματα που είναι της μοδός, και το μέτρο για αυτό είναι κατά πόσο προβάλλεται και αναδεικνύεται κάτι από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (οι «καλλιτεχνικές και εναλλακτικές« κινήσεις διαμαρτυρίας προβλήθηκαν αρκετά, μάλιστα με έναν συγκεκριμένο τρόπο, από τα μέσα κατά τη διάρκεια του περασμένου μήνα). Και δεν με ευχαριστεί «είτε μιλά κανείς για τις καλές είτε για τις κακές μέρες». Για την ακρίβεια, αν κάνει διακρίνει το πρώτο απ’ το δεύτερο, τις άσχημες από τις όμορφες περιόδους της κοινωνικής ιστορίας, δεν είναι ότι τίθενται, γενικώς και αορίστως, ζητήματα, αλλά ότι αντιμετωπίζονται ως προβλήματα με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Δεν λύνονται κατ’ ανάγκη, αλλά τουλάχιστον συζητιούνται οι ενδεχόμενες λύσεις, και επομένως και η δυνατότητα επίλυσης επίσης. 

Η συζήτηση, λοιπόν, που αφορά τη σχέση καλλιτέχνη και κοινωνίας –το μέγα πρόβλημα του μοντερνισμού και των καλλιτεχνικών πρωτοποριών του περασμένου αιώνα–, δεν μπορεί παρά να γίνεται με συγκεκριμένους όρους, αν πρόκειται να μην είναι παρωχημένη και αδιέξοδη. Το ζήτημα της απεύθυνσης και του αποκλεισμού, ιδωμένο από τη άποψη της πρόθεσης του καλλιτέχνη και όχι θεσμικά είναι δευτερεύον. Το ερώτημα του σε ποιους απευθύνεται ένα έργο τέχνης δεν ταυτίζεται κατ' ανάγκην με το ερώτημα του ποιοι αποκλείονται από την απόλαυση ή την ευχαρίστησή του. Το πρόβλημα της σχέσης τέχνης και κοινωνίας δεν αφορά τη μικρότερη ή μεγαλύτερη απεύθυνση που μπορεί να έχει μια καλλιτεχνική δραστηριότητα, και καμία «διαδραστικότητα» δεν μπορεί να απαντήσει ουσιαστικά στην κατηγορία ότι η τέχνη είναι διαχωρισμένη. Δεν απαντά κανείς σ’ αυτό απλώς με το να προτάσσει την όλο και μεγαλύτερη συμμετοχή στην καλλιτεχνική παραγωγή, ούτε και δύναται να προσπελάσει τις όποιες δυσκολίες προκύπτουν σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο ασκώντας μια κριτική στην παραδοσιακή εικόνα που έχουμε για τον καταναλωτή της τέχνης και του πολιτισμού: το ζήτημα είναι βαθύτερο. 

Στη σημερινή κοινωνία, η οποία είναι απ’ τις λίγες που έχει εγκαθιδρύσει τόσο ριζικά, στο επίπεδο της οργάνωσης της εργασίας, τη σκανδαλώδη εξίσωση εργασίας και ανίας, το ζήτημα αυτό αφορά πρωτίστως την χρήση του λεγόμενου ελεύθερου χρόνου. Δεν γίνεται, δυστυχώς, να αναπτυχθώ περαιτέρω επ’ αυτού, καθώς δεν εξυπηρετεί τους σκοπούς του μικρού αυτού κειμένου, που έχει παρεμβατικό και όχι αναλυτικό χαρακτήρα. Ένα είναι σίγουρο, πάντως, η συζήτηση αυτή δεν γίνεται να διεξαχθεί με το να καλείται ο καλλιτέχνης κάθε λίγο και λιγάκι να δίνει σε πολιτικούς και πολιτικάντηδες, κοινοβουλευτικούς ή εξωκοινοβουλευτικούς, διαπιστευτήρια της ευαισθησίας του απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα. 

Τούτο δεν σημαίνει ότι οι καλλιτέχνες δεν έχουν κάποιο καθήκον, αλλά ότι το έχουν πρωτίστως απέναντι στον εαυτό τους, και μάλιστα αυτό είναι που διαθέτει μια ευρύτερη κοινωνική και ανθρωπιστική σημασία: έχουν το καθήκον να υπερασπιστούν την κυριότητα του δημιουργού πάνω στο έργο του, και επομένως του παραγωγού πάνω στο προϊόν της εργασίας του, όπως έχουν καθήκον να υπερασπίσουν οποιονδήποτε ανθίσταται στον καταναγκασμό της μονότονης εργασίας και στο δόγμα που θέλει τη διασκέδαση και την εργασία δύο πράγματα που πρέπει να διαχωρίζονται. Το μόνο καθήκον και ο μόνος σκοπός που έχει η τέχνη για μένα είναι η ανανέωση των αξιολογικών διαφορών («Σκοπός της τέχνης είναι να δημιουργεί ανισότητες«, όπως έγραφε ο Ρώσος φορμαλιστής Βίκτορ Σκλόφσκι). Και αυτό είναι κάτι που καθιστά τη σχέση της με την πολιτική εξαιρετικά περίπλοκη, γιατί ένα συνολικό πολιτικό αίτημα ως αίτημα εγκαθίδρυσης μιας διαφορετικής εγκόσμιας τάξης πραγμάτων συχνά οδηγεί κάποιον στο να υπερασπίζεται την παγίωση των αξιολογικών διαφορών, στο πλαίσιο μιας νέας οργάνωσης της παραγωγής και της κατανάλωσης. Μόνο αν κατανοήσει κανείς τη βαθύτερη σημασία αυτού, θα είναι σε θέση να κατανοήσει σε τι συνιστάται η κοινωνική αξία, η οποία δεν εξαντλείται στην εμπορευματική αξία, ούτε περιστέλλεται στην καθαυτό εργασία. Όμως νοιώθω ότι αδικώ κατάφωρα αυτό το ζήτημα μ’ αυτές τις παρενθετικές αναφορές, οπότε επιστρέφω στο βασικό.

Για να πω την καθαρή αλήθεια, όλα αυτά δεν τα σκεφτόμουν προτού βρεθώ στη γενική συνέλευση, όπως προείπα, και μόνο εκ των υστέρων πληροφορήθηκα την ύπαρξη αυτού του εγχειρήματος. Για την ακρίβεια, δεν σκεφτόμουν τίποτε το συγκεκριμένο ανανφορικά με το κατά πόσον πρέπει ή το πώς θα όφειλε να το στηρίξω με επιχειρήματα, μέχρι που άκουσα την εισήγηση της γενικής συνέλευσης. Ήμουν απλώς περαστικός. Στη συνέχεια, όμως, σκέφτηκα ότι αν έχει νόημα να παρίσταμαι σ’ έναν χώρο όπου κάποιοι αιτούν κάτι, θα έπρεπε, στο βαθμό που αυτό με αφορά, να ασχοληθώ σοβαρά με το αιτούμενο. Εξ ου και το κείμενο. Σκεφτόμενος, λοιπόν, σοβαρά το πώς αντιλαμβάνομαι αυτό το νόημα εγώ, κατέληξα ότι είναι κατ’ αρχάς κατάλληλότερο να πω τι προτίθεμαι να συζητήσω και τι όχι. Γιατί αντιλαμβάνομαι το νόημα της παρουσίας μου εδώ, ως υποστηρικτής του εγχειρήματος, μ’ έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο.

Με την παρουσία μου εδώ δεν προτίθεμαι να κάνω τέχνη ή θεωρία της τέχνης, – όσο κι αν με ενδιαφέρει και ακόμα κι αν βρίσκω εξαιρετικό το ότι λαμβάνουν χώρα εκδηλώσεις που είναι ωραίο να συμμετάσχεις. Βασικά, δεν έχω τίποτα να προτείνω σ’ αυτό το επίπεδο. Δεν με ενδιαφέρει επίσης να μιλήσω για το αν είναι εν γένει επίπλαστη η διάκριση ανάμεσα σε καλλιτέχνες και μη. Ούτε με απασχολεί να μιλήσω για το αν μπορεί να υπάρξει κατάργηση του καταμερισμού εργασίας, διαφορετική οργάνωση της εργασίας, για το κατά πόσον μπορεί ο καθένας να είναι καλλιτέχνης, για τη δυνατότητα «ξεπεράσματος» της τέχνης, για το αν η τέχνη είναι μίμηση ή, ακόμη χειρότερα, αναπαράσταση της ζωής κ.λπ. Θέλω να ξεκινήσω αλλιώς, λέγοντας κάτι άλλο: υπερασπίζομαι επί της αρχής, και θα ήθελα να συζητήσω το πώς αντιλαμβάνεται κανείς την ενδεχόμενη δεύσμεση που απορρέει απ’ αυτή τη αρχή, την κυριότητα του παραγωγού πάνω σ’ αυτό που παράγει (είτε μιλάμε για πρακτικές αξίες είτε όχι), όπως επίσης και την άνευ όρων ικανοποίηση της επιθυμίας κάποιου να ασχολείται επί μακρόν με κάτι που απολαμβάνει να κάνει.

Πέραν του ότι η «αυτονομία των τεχνών» είναι ένα ιστορικό κατόρθωμα της τάξης των αστών (της μόνης επαναστατικής τάξης στην ιστορία, όπως θα έλεγε και ο Μαρξ) και πέραν του ότι είμαστε σε θέση να μιλάμε για τέχνη, και δη «πρωτοποριακή», μόνο υπό τον όρο μιας σιωπηρής αποδοχής της διάκρισης υψηλής και χαμηλής τέχνης (η οποία εγκαινιάζεται στη νεωτερικότητα), δεν προτίθεται να κουβεντιάσω για τον κατά πόσον μπορεί να υπάρξει τέχνη στην αταξική κοινωνία, τι είναι αυτό που κάνει μια τέχνη επαναστατική ή αντιδραστική, ποια η σχέση προπαγάνδας και τέχνης, ή ποια είναι σημασία των αισθητικών κατηγοριών εν προκειμένω. Αυτό που προτίθεμαι να κουβεντιάσω είναι η φύση της εργασίας μου ως καλλιτέχνης, διασκεδαστής και ψυχαγωγός, καθώς και το είδος της εκμετάλλευσης την οποία υφίσταμαι.

Γνωρίζω, βεβαίως, ότι μ’ αυτά και μ’ αυτά τίθενται, εν είδει προσυμφωνημένου υπονοούμενου, ζητήματα που άπτονται ό,τι κανείς θα ονόμαζε γενικότερο νόημα της ζωής, δηλαδή ζητήματα μακαριότητας, ευδαιμονίας και ευτυχίας· μόνο που δεν είναι τώρα η κατάλληλη στιγμή να τα αναπτύξουμε. (Απλά να σημειώσω ότι, κατά την άποψη μου, το μεγαλύτερο πρόβλημα της αιρετικής σκέψης συνίσταται στο ότι δεν μπορεί να θέσει ζήτηματα αυτονομίας δίχως να θέσει παράλληλα ζητήματα μακαριότητας, ευδαιμονίας και ευτυχίας, κι αυτός είναι για μένα ένας επιπλέον λόγος για να μην ανοίξω αυτή τη συζήτηση). Θέλω να μιλήσω βασικά για πιο απτά πράγματα. 

Κατ’ αρχάς, από την πολιτιστική παραγωγή βγαίνουν τεράστια ποσά, τα οποία δεν αναδιανέμονται και δεν διαχέονται σ’ όλο το φάσμα της καλλιτεχνικής ζωής, σ’ αυτούς δηλαδή που είναι προϋπόθεση για να βγούνε αυτά τα χρήματα. Είναι κοντόφθαλμο να ασκείται γενικόλογη και αόριστη κριτική στην επαγγελματική ιδιότητα του διασκεδαστή ή του ψυχαγωγού εν γένει –γιατί, πολύ απλά, υπάρχει απόλαυση στο να καταφέρεις μ’ αυτό που κάνεις να διασκεδάσεις ή να ευχαριστήσεις κάποιον, εφόσον το απολαμβάνεις και το ευχαριστιέσαι εσύ ο ίδιος–, και να μην ασκείται κριτική στο ότι τα χρήματα που προκύπτουν από αυτές τις δραστηριότητες δεν επιστρέφονται προκειμένου οι δραστηριότητες αυτές και η ζωή των παραγωγών να αναβαθμιστούν, αλλά αποθηκεύονται στα θησαυροφυλάκια του κράτους και στις τράπεζες – εκτός από ένα απειροελάχιστο μέρος του, υπό τον όρο, πάντα, να διαφημίσουμε κάπως με την τέχνη μας τις ελίτ εξουσίας και τον τρόπο ζωής τους. Για να μην μιλήσουμε για το ξέπλυμα χρήματος. 

Το θεμελιώδες για μένα δεν είναι μια κριτική που επικεντρώνει στην εμπορευματοποίηση του έργου τέχνης, όταν στην πραγματικότητα πίσω απ’ αυτή κρύβεται μια παρωχημένη οντολογία του έργου τέχνης και σωτηριολογικά οράματα, ούτε συμμερίζομαι, πολλώ δεν μάλιστα άνευ όρων, μια κριτική που βαυκαλίζεται ότι καταγγέλλει τη «διαμεσολάβηση» στην τέχνη με το να προτάσσει την «κατάργηση του κοινού και του θεατή». Δεν υπερασπίζομαι την τέχνη από κάποια οντολογική σκοπιά, αλλά μόνο την κυριότητα του παραγωγού πάνω σ’ αυτό που παράγει και του δημιουργού πάνω στο έργο του.

Το ζήτημα είναι, λοιπόν, το πως προτίθεται κανείς να ασκήσει κριτική σ’ αυτό το συγκεκριμένο πολιτικό και οικονομικό καθεστώς που αφορά την πολιτιστική παραγωγή και κατανάλωση και με ποιο τρόπο μπορεί να γίνει αντιληπτή και συγκεκριμένη η ελευθερία της παραγωγής και της κατανάλωσης. Άρα τι ακριβώς κριτικάρω; Κριτικάρω αυτή την οργάνωση της παραγωγής για το σκανδαλώδες γεγονός του ότι οτιδήποτε θεωρείται διασκέδαση δεν μπορεί την ίδια στιγμή να θεωρηθεί εργασία επίσης. Κριτικάρω το γεγονός ότι για να ζήσει αξιοπρεπώς, εννοώντας τη στοιχειώδη ανεξαρτησία και αυτονομία, ο καλλιτέχνης θα πρέπει να δουλέψει στην υπηρεσία της οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής ελίτ εξουσίας, η οποία πρέπει, για να μπορέσει να συντηρήσει τη θέση της, πρέπει, εκτός των άλλων, να αποσπά και να συντηρεί εκβιαστικά το ενδιαφέρον του ευρύτερου πληθυσμού, γιατί πολύ απλά αυτό το ενδιαφέρον είναι μια ουσιαστική προϋπόθεση της επιβίωσής τους. Δεν υπάρχει για μένα πιο στυγνή εκμετάλλευση από αυτή του ενδιαφέροντος, του πνεύματος αυτοθυσίας και χαριστικότητας. Γιατί τα ευτελίζει τόσο με τέτοιο τρόπο που μας ωθεί να πιστέυουμε ότι είναι μάταια κατ’ ουσίαν. Δεν διεκδικώ επίσης αφελώς την ελευθερία της αυτοέκφρασης, γιατί δεν είναι αυτό η ελευθερία της τέχνης. Απλά δεν επιθυμώ να είμαι διαφημιστής καμίας ελίτ εξουσίας. Διεκδικώ άμεσα, απτά και απόλυτα το δικαίωμα του καθενός πάνω σ’ αυτό που παράγει και ανθίσταμαι στην προσπάθεια κάποιων να επικαλεστούν το οτιδήποτε για να με πείσουν πως αξίζει να παραιτηθώ απ’ αυτό το δικαίωμα. Κι αυτός είναι ο λόγος που βρίσκομαι εδώ.

Και κάτι τελευταίο, που παρατήρησα διαβάζοντας τις ανακοινώσεις. Είναι σωστό το ότι δεν ταυτίζεται στην κεντρική ανακοίνωση το αίτημα για μια «άλλη θέση της τέχνης μέσα στην κοινωνία« με το αίτημα μιας «άλλης, διαφορετικής κοινωνίας». όσο και αν δεν μπορούμε να το διαχωρίζουμε με απόλυτο τρόπο. Για μένα, το αίτημα για «μια άλλη θέση της τέχνης μέσα στην κοινωνία» αφορά το εξής: να γίνει πιο στέρεος ο δεσμός ανάμεσα σ’ ό,τι είναι σπάνιο, πολύτιμο και άξιο θαυμασμού και ό,τι είναι διαδεδομένο και ευρύτερο. Αυτό που είναι σπάνιο, πολύτιμο, άξιο θαυμασμού, και μπορεί να ενθουσιάσει κάποιον ωθώντας τον να κάνει κάτι που απολαμβάνει και ευχαριστιέται, έχουμε κάθε δικαίωμα να το συναντάμε με τη μέγιστη δυνατή συχνότητα, γιατί απ’ αυτό εξαρτάται το αν η ζωή μας είναι πιο πλούσια ή πιο φτωχή. Και νομίζω ότι αυτό σχετίζεται άμεσα με το αίτημα της οικονομικής ανεξαρτησίας και αυτονομίας των καλλιτεχνών (δεν μιλάω φυσικά για την οικονομική αποκατάσταση του καθενός ξεχωριστά, όπως καταλάβατε) καθώς και του τέλους της εξάρτησής τους από τις εκάστοτε ελίτ εξουσίας.

Γ.Π.