Μπλαμπλά και Μπίζνες

«Να ποια είναι η πίστη μου: 

ανάμεσα στο Κράτος και το Χρηματιστήριο, 

επιλέγω το Χρηματιστήριο» 

BHL, συνέντευξη στο Globe, τχ 9, Ιούλιος/Σεπτέμβριος 1986

 

Αν δεν το γνωρίζατε, το ιστορικό Παλάτι της Ζαχία στο Μαρακές είναι από το 1998 το εξοχικό τού (κατά την ελληνική ιστοσελίδα Liberal, 31/3/2019) «αδιαφιλονίκητου σταρ μεταξύ των Γάλλων διανοουμένων».

Κληρονόμος και επικεφαλής μιας μεγάλης εταιρείας εισαγωγής ξυλείας από τη Γκαμπόν, το Καμερούν και την Ακτή του Ελεφαντοστού, της Becob (θυγατρική πλέον της Pinault Printemps Redoute SA), ο Μπερνάρ Ανρί-Λεβί φημίζεται για το ότι «αγαπάει εξίσου τα βιβλία και τις επιχειρήσεις … μόνο που γι’ αυτές δεν πολυμιλάει», όπως επισημαίνουν το 2006 οι Nicolas Beau και Olivier Toscer στο βιβλίο που του αφιερώνουν με τίτλο «Une imposture française» («Μια γαλλική απάτη» —μπα σε καλό μας, κι άλλη;). Για την ακρίβεια, όπως εξηγούν, όχι μόνο δεν πολυμιλάει, αλλά προτιμάει να μη μιλήσουν και οι άλλοι γι’ αυτές τις πτυχές της λουσάτης ζωής του.

Τώρα, για να λέμε και την αλήθεια, τι να διαλαλήσει από την ενασχόλησή του με μια μεγάλη γαλλική εταιρεία, που δραστηριοποιείται στις πρώην αποικίες της πατρίδας του - η οποία Γαλλία, ειρήσθω εν παρόδω, όπως καταδείχνει ο Olivier Fourt στο RFI (17/7/2010) έχει επέμβει στρατιωτικά πάνω από 30 φορές σε αφρικανικές χώρες (μεταξύ των οποίων και η Γκαμπόν) αφότου διακήρυξαν την ανεξαρτησία τους; Άσ’ το λοιπόν καλύτερα…

 

Το όπιο είναι η θρησκεία του λαού!

«Έχουν περάσει πια οι εποχές όπου μπορούσε κανείς να πει πως η θρησκεία είναι το όπιο του λαού. Σήμερα αντιθέτως, το όπιο (και με αυτό εννοώ κάθε είδους ναρκωτικές ουσίες) έχει γίνει η θρησκεία του λαού. Παρά το γεγονός ότι οι καταναλωτές τους αφήνουν πίσω τους, προς στιγμήν τουλάχιστον, τη δυστυχία της έλλειψης νοήματος, αυτό που αναζητούν και βιώνουν στις εκστάσεις τους δεν είναι ‘‘νόημα’’. Όταν επιστρέφουν απ’ το ‘‘τριπάκι’’ τους, κανείς τους δεν είπε ποτέ ότι βίωσε εκειπέρα μια απουσία της έλλειψης νοήματος, ή, θετικά μιλώντας, κάποιο ‘‘νόημα’’. Απεναντίας, όλοι και όλες λένε μόνο πόσο ‘‘όμορφο’’ ήταν αυτό που βίωσαν. Κι αυτό το τριπάκι είναι προφανώς κάτι το απόλυτο, δηλαδή κάτι που δεν έχει καμιά σχέση ούτε με το νόημα, ούτε με την έλλειψη νοήματος. Δεν υπάρχει αμφιβολία: αυτή η κατάσταση που αντιπαρατίθεται στο ανυπόφορο κενό νοήματος, δεν λέγεται πρόσκτηση νοήματος αλλά ευτυχία, ή για να είμαστε ακριβέστεροι τεχνητή ευτυχία. (…)

Ζούμε σε μια ευδαιμονιστική, ή πιο σωστά ηδονιστική εποχή. Αυτό δεν είναι απλώς παράξενο, είναι σκανδαλώδες δεδομένου ότι καθημερινά αυξάνονται οι πιθανότητες μιας παγκόσμιας καταστροφής και δεδομένου ότι αυτό είναι κάτι που το γνωρίζει καλά ο καθένας μας.  Ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι προτιμούν να σκοτώνουν την ώρα τους ψάχνοντας την ‘‘ευφορία’’, αντί να βρίσκονται σε κατάσταση σοκ μπροστά σε αυτή την ολέθρια πιθανότητα, δεν είναι ότι δεν καταλαβαίνουν καλά τον κίνδυνο αλλά μάλλον επειδή τον καταλαβαίνουν.

Έτσι, την ευτυχία που οι πατεράδες και οι παππούδες μας, αλλά κι εμείς οι ίδιοι, υποσχεθήκαμε ότι θα έρθει με το μετασχηματισμό της απάνθρωπης κοινωνίας μας σε μια κοινωνία ανθρώπινη, σήμερα την παρέχουν τα χάπια κι οι ουσίες που ‘‘σε ανεβάζουν’’. Κι αυτό το ‘‘φτιάξιμο’’ δεν το ψάχνουν με δική τους πρωτοβουλία, αλλά συχνά τους το επιτρέπουν και μάλιστα τους εξωθούν να το αναζητούν, διότι το πολιτικό κατεστημένο δεν περιφρονεί καθόλου, ούτε κι αποστρέφεται αυτά τα αποπολιτικοποιημένα κι αποθαρρυμένα ‘‘όμορφα παιδιά’’. Απεναντίας, τα αντιπαθεί πολύ λιγότερο απ’ όσο αντιπαθούσε τους πολιτικούς αντιπάλους του.

Το όπιο έγινε η θρησκεία του λαού και μάλιστα το κατεστημένο το προωθεί ακριβώς γι’ αυτό το σκοπό. Τον πιλότο που βομβάρδισε τη Χιροσίμα τον είχαν χαπακώσει, για να μη σκέφτεται (να μη σκέφτεται «αρρωστημένα», όπως είπαν) τις ηθικές και πολιτικές συνέπειες των βομβαρδισμών στους οποίους συμμετείχε. Τον είχαν ‘‘φτιάξει’’ για να τον αποπολιτικοποιήσουν και να του διαλύσουν το ηθικό. (…)

Όπως και να ‘χει, είναι σίγουρο πως τα ναρκωτικά προωθήθηκαν για να σκεπαστεί η έλλειψη νοήματος και χρησιμοποιήθηκαν ως μέσα για να καταλαγιάζουν κάθε διάθεση αμφισβήτησης και να εξασφαλίζουν την άνευ όρων υπακοή, δηλαδή ως μέσα ενσωμάτωσης. (…)

Από κοντά και τα μπλιμπλίκια…

«Τι κάνει όλους τους ανθρώπους γύρω μας να παίζουν ακατάσχετα με μηχανήματα; Τι ψάχνουν, τι τους ικανοποιεί σ’ αυτό και δεν μπορούν να ξεκολλήσουν; Ασφαλώς, μια πολύ σωστή απάντηση θα ήταν η εξής: το κάνουν επειδή, όπως κι εκατομμύρια άλλοι κάτοικοι των μεγαλουπόλεων, έχουν ανάγκη από υποκατάστατα κι επειδή αυτά τα μηχανήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν υποκατάστατα για το κορίτσι ή το φίλο που δεν έχουν. Ωστόσο, αυτή η απάντηση δεν μπορεί να ικανοποιήσει όποιον τους βλέπει, άναυδος, με τα ίδια του τα μάτια καθώς παίζουν. Η ένταση του πάθους τους, το βάθος της απορρόφησής τους και η πλήρης αδυναμία τους να διακόψουν το παιχνίδι τους, όλα αυτά μαρτυρούν πως δεν πρόκειται για απλή υποκατάσταση.

Πράγματι, το πρώτο που βλέπει κανείς είναι, ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι έχουν πάψει να ενδιαφέρονται για πραγματικά κορίτσια, ή φίλους με σάρκα και οστά. Προτιμούν τα μηχανήματα από τους ζωντανούς ανθρώπους. Η υπόθεση λοιπόν ότι έχουν τα μηχανήματα σαν υποκατάστατα, δεν είναι μόνο ανεπαρκής, είναι και αφελής. Όχι μόνο υποθέτει κάτι που δεν αντιστοιχεί στα πραγματικά δεδομένα, αλλά παρερμηνεύει τα πραγματικά δεδομένα θεωρώντας πως οι ανθρώπινες σχέσεις εξακολουθούν να είναι κατά πρώτο λόγο σχέσεις μεταξύ προσώπων. Σήμερα όμως, τις περισσότερες φορές ισχύει το εντελώς αντίθετο: ο καθημερινός κόσμος που έχουμε μπροστά μας είναι πρώτα-πρώτα ένας κόσμος πραγμάτων και μηχανημάτων, στον οποίον υπάρχουν επίσης και άλλοι άνθρωποι ─δεν είναι ένας κόσμος προσώπων όπου υπάρχουν, επίσης, πράγματα και μηχανήματα.

Αν ποτέ η ψυχολογία πάρει είδηση αυτή την αντιστροφή, τότε θα πρέπει να ερευνήσει κατά πόσο η ψυχική αλλά και η συναισθηματική (κυρίως αυτή) ζωή μας έχει προσαρμοστεί σε αυτήν, ή αν βρισκόμαστε ένα βήμα πριν από την πλήρη προσαρμογή μας σε αυτήν. Δηλαδή εάν και κατά πόσο ένα μεγάλο μέρος από τη συναισθηματική μας ενέργεια εξακολουθεί να μην επενδύεται στα μηχανήματά μας. (…)

Πάντως ότι δεν πρόκειται για υποκατάστατα, το βλέπει κανείς στα πρόσωπα και στις εκφράσεις αυτών που παίζουν κολλημένοι στα μηχανήματα. Σ’ αυτά τα πρόσωπα δεν βλέπεις μόνο ν’ αντανακλώνται συγκινήσεις όπως αυτές ενός παίκτη στο καζίνο του Μόντε Κάρλο ή οποιουδήποτε τυχερού παιχνιδιού. Βλέπεις και κάτι άλλο: οργή κι εκδίκηση.

Αλλά γιατί; Γιατί αυτοί οι άνθρωποι είναι οργισμένοι; Με ποιον είναι θυμωμένοι; Ποιον θέλουν να εκδικηθούν; Είναι οργισμένοι με τα μηχανήματα κι αυτά θέλουν να εκδικηθούν! Αλλά ποια μηχανήματα;

Το τραύμα της βιομηχανικής εποχής

Όχι, δεν είναι οργισμένοι με τα μηχανήματα με τα οποία παίζουν κολλημένοι, ούτε αυτά θέλουν να εκδικηθούν. Αυτά τα μηχανήματα δεν του έχουν κάνει τίποτα και θα μπορούσε κανείς να τα πει και σχεδόν αθώα. Σχεδόν και μόνο σχεδόν, διότι είναι συνένοχα μ’ εκείνον που τους εξοργίζει και γυρεύουν να εκδικηθούν. Κι είναι συνένοχα, διότι ο μόνος λόγος ύπαρξής τους είναι να στρέφουν την οργή των ανθρώπων μακριά από τους πραγματικά υπεύθυνους. Είναι μηχανήματα αποπροσανατολισμού και εξουδετέρωσης των αντιδράσεων. (…)

Ποιοι είναι όμως οι πραγματικά υπεύθυνοι; Είναι οι μηχανές με τις οποίες οι άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι να περνούν τη ζωή τους και να τις υπηρετούν απ’ το πρωΐ ως το βράδι. Προς αυτές κατευθύνεται στην πραγματικότητα η οργή των ανθρώπων κι από αυτές ζητούν εκδίκηση. (…)

Τι εννοώ; Ότι οι εργάτες κι οι εργαζόμενοι βαστάνε την οργή τους προς τις μηχανές και τα μηχανήματα με τα οποία δουλεύουν 8 και 10 ώρες τη μέρα, και την αφήνουν να βγαίνει στα μηχανήματα με τα οποία παίζουν κολλημένοι όταν αφήσουν πίσω τους τούς τόπους δουλειάς.

Βέβαια, οι ίδιοι δεν το καταλαβαίνουν κι είναι σημαντικό για την απρόσκοπτη λειτουργία του συστήματος να μην το συνειδητοποιούν. Αυτό το πετυχαίνει η ‘‘ψυχοτεχολογία’’ με τη χειραγώγηση των ψυχών μας. Τι κάνει; Ποινικοποιεί την ιδέα ενός ξεσπάσματος εναντίον των μηχανών, ή ακριβέστερα μετατρέπει σε ταμπού ακόμα και την απλή σκέψη ότι είναι δυνατό κάποιος να αισθάνεται άσχημα με την τεχνολογία γενικά. Κι αυτό το ταμπού διαπερνάει όλες τις τάξεις και όλα τα συστήματα. (…)

Αυτό το ταμπού δεν απαγορεύει μόνο στη σκέψη να αναγνωρίσει την πραγματικότητα, αλλά και στα ίδια τα αισθήματα να τη νιώσουν όπως είναι. Σε αυτή την κατάσταση είμαστε σήμερα σε Δύση και Ανατολή. (…)»

Γκύντερ Άντερς,  Η απαρχαίωση του ανθρώπου, τ. Β’

«Για την καταστροφή της ζωής στην εποχή της τρίτης βιομηχανικής επανάστασης» 
(κείμενα 1951-1975)

Εις μνημόσυνον ζωής...

Ρενέ Ζιράρ

(25/12/1923 - 4/11/2015)

«Μας λένε ότι δεν υπάρχει γλώσσα άλλη από τις θανάσιμες εξισώσεις της επιστήμης από τη μια πλευρά, και από μια αγόρευση, η οποία αναγνωρίζει την ίδια της τη ματαιότητα και αρνείται ασκητικά στον εαυτό της την καθολική διάσταση από την άλλη. Για τα άνευ προηγουμένου συμβάντα των οποίων είμεθα μάρτυρες −την επιταχυνόμενη συγκέντρωση της ανθρωπότητας σε ένα μοναδικό πλανητικό χωριό−, όπως φαίνεται, δεν υπάρχει, λένε, τίποτα που θα μπορούσαμε να πούμε, δεν υπάρχει τίποτε το οριστικό ή έστω συνεκτικό. Όλα αυτά φαίνεται σαν να μην παρουσιάζουν κανένα ενδιαφέρον. Υποχρεωνόμαστε να υποκλιθούμε μπροστά στα συστήματα του απειρομέγιστου και του απειροελάχιστου, γιατί αυτά είναι σε θέση, λένε, να αποδείξουν την εκρηκτική τους δύναμη.

Ωστόσο δεν υπάρχει θέση για καμμία σκέψη σε ανθρώπινη κλίμακα, για κανένα στοχασμό ικανό να προσεγγίσει κατά μέτωπο το αίνιγμα μιας ιστορικής κατάστασης άνευ προηγουμένου: του θανάτου όλων των πολιτισμών.

Το να καταδικάζεται η ανθρωπότητα στην απουσία νοήματος και στο μηδέν τη στιγμή ακριβώς που έχει εφοδιαστεί με μέσα, τα οποία μπορούν να αφανίσουν τα πάντα εν ριπή οφθαλμού∙ και το να εξαρτάται το μέλλον του ανθρώπινου οικοσυστήματος από άτομα, τα οποία δεν έχουν οδηγό άλλο από τις επιθυμίες τους και τα ‘‘ένστικτα θανάτου’’ τους −όλα αυτά είναι μια προοπτική διόλου καθησυχαστική, η οποία, ωστόσο, μαρτυρεί πολλά για την ανικανότητα της νεωτερικής επιστήμης και των νεωτερικών ιδεολογιών να ελέγξουν τις δυνάμειες που έθεσαν στη διάθεσή τους.

Ο απόλυτος σκεπτικισμός, ο γνωσιολογικός μηδενισμός, προβάλλεται συχνά πλέον με τρόπο το ίδιο δογματικό όσο και οι ποικίλοι δογματισμοί που προηγήθηκαν. Η σύγχρονη σκέψη απορρίπτει πλέον κάθε βέβαιη γνώση και αυθεντία, αλλά με ένα τόνο βεβαιότητας και αυθεντίας κατηγορηματικότερο από ποτέ.

Ο νεωτερικός κόσμος έχει απαλλαχθεί από μια μορφή πουριτανισμού μόνο και μόνο για να παραδοθεί σε μιαν άλλη. Και αυτή τη φορά, εκείνο που επιδιώκουν να στερήσουν από τους ανθρώπους δεν είναι η σεξουαλικότητα, αλλά κάτι από το οποίο οι άνθρωποι έχουν ακόμη περισσότερη ανάγκη: το νόημα.

Ο άνθρωπος δεν ζει μόνο με άρτον ή σεξουαλικότητα. Η σημερινή σκέψη είναι η χειρότερη μορφή ευνουχισμού: ο ευνουχισμός του σημαινομένου. Όλοι οι άνθρωποι είναι τώρα σε συνεχή επιφυλακή για να συλλάβουν επ’ αυτοφόρω τον διπλανό τους να πιστεύει σε κάτι, ο,τιδήποτε.

Αγωνιστήκαμε εναντίον του πουριτανισμού των πατέρων μας για να πέσουμε σε ένα πουριτανισμό πολύ χειρότερο απ’ τον δικό τους, τον πουριτανισμό του νοήματος, που νεκρώνει ό,τι κι αν αγγίξει∙ ένα πουριτανισμό που αποστεώνει όλα τα κείμενα και σκορπίζει παντού την πιο θανάσιμη πλήξη, ακόμη και εν μέσω των πιο καινοφανών καταστάσεων.»

Ρενέ Ζιράρ, Κεκρυμμένα από καταβολής (1978),

απόσπασμα από τη μνημειώδη μετάφραση του Κωνσταντίνου Γκότση,

ο οποίος είχε επιμεληθεί και την ελληνική έκδοση (1994)