Η γέννηση της Αντικουλτούρας - Επίκαιροι στοχασμοί

Στοχασμοί από το "μακρινό" 1969.

 

"Η Γέννηση της Αντικουλτούρας" Στοχασμοί γύρω από την τεχνοκρατική κοινωνία και την νεανική αμφισβήτησή της,  του Theodore Roszak ,. Παραθέτω ένα  απόσπασμα από το κεφάλαιο ΙΙΙ, με τίτλο "Η Διαλεκτική της απελευθέρωσης", το οποίο αναμετριέται  με δύο εξέχοντες θεωρητικούς εκπροσώπους της τεχνοκρατικής κοινωνίας, τον Κ.Μαρξ και τον Φ.Ενγκελς, τους ανύποπτους αλλά και ενθουσιώδεις ιδεολόγους  του επαναστατικού 19ου αιώνα.

[σελ.126-128] 

 
"[...] η ουτοπική ορμή εξασθενεί γρήγορα όταν δεν ασκείται. Γι'αυτό και στην μαρξιστική κριτική νοιώθουμε συχνά ότι η ελευθερία μας πρέπει να μείνει για πάντα υποταγμένη στον εξορθολογισμό της "αναρχίας της παραγωγής"· πράγμα που σημαίνει πως έχει εξοριστεί στη χώρα του Ποτέ. Ο Ένγκελς στο δοκίμιό του "Περί εξουσίας", αντλούσε το ζοφερό συμπέρασμα:
"Αν ο άνθρωπος χάρη στη γνώση και την επινοητική του ευφυΐα έχει καθυποτάξει τις δυνάμεις της φύσης, οι τελευταίες τον εκδικούνται καθυποτάσσοντας τον, στον βαθμό ακριβώς που τις χρησιμοποιεί, σε έναν αληθινό δεσποτισμό, ανεξαρτήτως οιασδήποτε κοινωνικής οργάνωσης. Το να ζητάμε να καταργήσουμε την εξουσία στη μεγάλης κλίμακα βιομηχανίας ισοδυναμεί με το να ζητάμε να καταργήσουμε την ίδια την βιομηχανία, να καταστρέψουμε το ηλεκτρικό υφαντήριο για να επιστρέψουμε στον χειροκίνητο τροχό"[1]

Μακριά από κάθε καλό μαρξιστή η ιδέα να καταστρέψει το ηλεκτρικό υφαντήριο ή να συλλάβει τη φύση ως οτιδήποτε άλλο από δόλιο αντίπαλο."

Και συνεχίζοντας ο Roszak επισημαίνει πως :

"[...] ο μαρξισμός είναι η κατοπτρική εικόνα του αστικού βιομηχανικού ήθους, εικόνα ανεστραμμένη όμως αναμφίβολα ταυτόσημη. Και στις δύο παραδόσεις η τεχνοκρατική επιταγή με την συνακόλουθη αντίληψή της για τη ζωή παραμένει αδιαμφισβήτητη. Εντελώς ειρωνικά αυτή είναι και η μεγαλύτερη νίκη που  η αστική κοινωνία έχει καταγάγει στους πιο ανυποχώρητους αντιπάλους της: το ότι έχει ενσταλάξει μέσα τους την δική της ρηχή , ανταγωνιστική εικόνα του ανθρώπου.

[...] ο Μαρξ, συμμεριζόταν το μύθο μιας κοινωνικοεπιστημονικής αντικειμενικότητας μέσω του οποίου η κοινωνία γίνονταν αντιληπτή ως "μια διαδικασία της φυσικής ιστορίας". Ό,τι δεν ήταν επιστήμη ήταν "ιστοι αράχνης από λόγια...ρητορικά άνθη... νοσηρή αισθηματολογία"

 
Είναι συχνά η άκαμπτη ρεαλιστική πολιτική του 19ου αιώνα, που μιλάει μέσα από την γλώσσα του Μαρξ, αναμεμιγμένη με την μελαγχολική πώρωση του κοινωνικού δαρβινισμού κι έναν χονδροειδή θετικιστικό αθεϊσμό.

 
Πρόκειται για μια ιδεολογία γραμμένη στο κλειδί της επικρατούσας αρχής της πραγματικότητας, ιδεολογία που συνεργεί στον υποβιβασμό της συνείδησης, που βαραίνει δυναστευτικά και πασχίζει να μας συμφιλιώσει με μια ύπαρξη στερημένη από όνειρα, στερημένη από φαντασία. Το να καταδύεται κάποιος στις παλαιές  ιδεολογίες - με την αξιοσημείωτη εξαίρεση της αναρχικής παράδοσης που μεταλαμπαδεύεται από φυσιογνωμίες όπως ο Κροπότκιν, ο Τολστόι, ο Θορώ - σημαίνει να πνίγεται μεταξύ της σφύρας και του άκμονος της αδιαμφισβήτητης τεχνολογικής αναγκαιότητας. Είναι μια φιλολογία της δυσοίωνης σοβαρότητας και της ζοφερής λύσης, ασφυκτικά περιοριζόμενη από τον πρακτικισμό, την ταξική πειθαρχία, τις στατιστικές της αδικίας και την δίψα για ανταπόδοση. Το να μιλήσουμε για την έκσταση της ζωής σε ένα τέτοιο ζοφερό περιβάλλον σημαίνει ότι διακινδυνεύουμε την τρέλα. Εκεί που όλοι οι άνθρωποι αργοσέρνονται κανείς δεν μπορεί να χορεύει. Ο χορός είναι ....για αργότερα. 

 
Αν αρχίζει από κάπου η κατάρρευση των παλαιών ιδεολογιών, αρχίζει από αυτήν την κίνηση της καθυστέρησης. Διότι το να αναβάλεις για "αργότερα" τη θεώρηση της ουσίας του ανθρώπου στο όνομα του "ρεαλισμού" σημαίνει ότι ασκείς το είδος του θανάσιμου πρακτικισμού που έχει φέρει σήμερα τον πολιτισμό μας στο χείλος της εκμηδένισης. Μας παραδίδει στα χέρια των απάνθρωπων κομισαρίων, μάνατζερ και στρατηγικών αναλυτών- που όλοι τους είναι επαγγελματίες ειδικοί στην αναβολή του ουσιώδους.

 
Είναι πρωταθλητές αυτού που ο C.Write Mills αποκαλούσε "παράφρονα ρεαλισμό".
 

Ο καλλιτέχνης που γαντζώνεται στο αδύνατο όραμά του, συντηρεί τουλάχιστον ένα κομμάτι ουρανού ανάμεσά μας· ο παράφρων ρεαλιστής που αποποιείται αυτό το όραμα χάριν ενός άλλου"πρακτικού" μέτρου των πραγμάτων μας οδηγεί μόνον ένα βήμα βαθύτερα στην κόλαση της αλλοτρίωσής μας"

[1] Σε αυτό το δοκίμιο που γράφτηκε ως ράπισμα στους αναρχικούς, ο Ενγκελς παρατηρεί στωικά ότι "ο αυτοματοποιημένος μηχανισμός ενός μεγάλου εργοστασίου είναι πολύ πιο δεσποτικός απ' όσο υπήρξαν ποτέ οι μικροκαπιταλιστές που απασχολούσαν εργάτες", και ότι το καλύτερο που μπορεί να ελπίζει κανείς από την επανάσταση είναι ότι αυτή η εξουσία θα χάσει  τον "πολιτικό της χαρακτήρα και θα μεταμορφωθεί σε απλές διοικητικές λειτουργίες περιφρούρησης των αληθινών συμφερόντων της κοινωνίας". Είναι μια εντυπωσιακή προαναγγελία της τεχνοκρατίας. (οι υπογραμμίσεις του Roszak)

Τheodore Roszak: Η γέννηση της αντικουλτούρας. Στοχασμοί γύρω από την τεχνοκρατική κοινωνία και τη νεανική αμφισβήτησή της ΕΚΔΟΣΕΙΣ futura  Σειρά «Ιανός - Πολιτισμικές διασταυρώσεις». Υπεύθυνος σειράς: Φώτης Τερζάκης Μετάφραση- επιμέλεια: Φώτης Τερζάκης 347 σελ. / 13,5 x 21 εκ. /  ISBN 978-960-6654-68-8