Ιστορική μνήμη και αμνησία | Μάρθα Γκέλχορν, Άννα Άρεντ

Βρήκα αυτά τά απόσπασματα στο βιβλίο του Χανς Μάνγκους Ενζενσμπέργκερ Πολιτική και Πολιτισμός, στο πρώτο δοκίμιο του με τίτλο Η Ερειπωμένη Ευρώπη. 

Κι άλλοι την έπαθαν, όπως όλοι σχεδόν οι Έλληνες, που είχαν γίνει "αντιχουντικοί" όταν έπεσε η δικτατορία - οι ίδιοι που τώρα βρίζουν κι αναθεματίζουν τη "γενιά του Πολυτεχνείου", και οι "βαλτοί" που ξεφύτρωσαν στις πλατείες των χωριών τους μοστράροντας φωτογραφίες του Παπαδόπουλου.  Ας προσέξουμε:

«Φτάνοντας στη Ρηνανία τον Απρίλιο του 1945, η Αμερικανίδα Martha Gellhorn εξοργίζεται, για να μην πω μένει εμβρόντητη, από τις κουβέντες των Γερμανών συνομιλητών της:

"Κανένας δεν είναι Ναζί. Κανένας δεν υπήρξε ποτέ κάτι τέτοιο. Ίσως υπήρξαν μερικοί ναζί στο πιο κάτω χωριό κι είναι αλήθεια ότι εκείνη η πόλη, είκοσι χιλιόμετρα μακριά, υπήρξε πραγματικό εκκολαπτήριο του εθνικοσοσιαλισμού. Για να είμαστε ειλικρινείς και εντελώς μεταξύ μας, εδώ, στο δικό μας χωριό, είμαστε ένα σωρό κομμουνιστές. Μια ζωή ήμασταν δακτυλοδεικτούμενοι ως κόκκινοι... Τι πράγμα; Εβραίοι; Χμ, για να λέμε την αλήθεια σε αυτά εδώ τα μέρη δεν υπήρχαν πολλοί Εβραίοι. Κάνας-δύο ίσως, μπορεί και έξι. Τούς έβγαλαν όμως από την μέση. Εγώ έκρυψα έναν Εβραίο για έξι εβδομάδες (Εγώ έκρυψα έναν Εβραίο, αυτός έκρυψε έναν Εβραίο, όλοι οι άνθρωποι του θεού έκρυψαν κι από έναν Εβραίο). Δεν έχουμε τίποτα εναντίων των Εβραίων, πάντοτε τα πηγαίναμε καλά μαζί τους. Οι ναζί είναι γουρούνια. Είχαμε απηυδήσει μ' αυτήν την κυβέρνηση. Αχ, πόσο υποφέραμε. Οι βόμβες. Ζήσαμε εβδομάδες στα υπόγεια. Οι Αμερικάνοι είναι καλοδεχούμενοι. Δεν τους φοβόμαστε, δεν έχουμε κανένα λόγο να φοβόμαστε. Δεν κάναμε τίποτα άδικο, δεν είμαστε ναζί".

Αυτό το παραμύθι θα 'πρεπε να μελοποιηθεί. Τότε οι Γερμανοί θα μπορούσαν να το τραγουδούν κιόλας σαν ρεφρέν και θα ταν ακόμη καλύτερο. Όλοι τους μιλάνε μ' αυτό τον τρόπο. Αναρωτιέται κανείς, πώς η απεχθής αυτή κυβέρνηση κατάφερε ν' αντέξει αυτό τον πόλεμο πεντέμισι χρόνια. Σύμφωνα με τα όσα λένε, δεν υπήρξε ποτέ στη Γερμανία άντρας, γυναίκα ή παιδί που να επιδοκίμασε αυτό τον πόλεμο. Στέκουμε εκεί με την σαστιμάρα και την περιφρόνηση ζωγραφισμένη στα πρόσωπά μας  κι ακούμε δίχως συγκατάνευση και οπωσδήποτε δίχως σεβασμό αυτή την ιστορία. Ένας ολόκληρος λαός που προσπαθεί να υπεκφύγει των ευθυνών του δεν αποτελεί εποικοδομητικό θέαμα.»

Είχαν περάσει πάνω από δύο χρόνια από τότε και μια άλλη παρατηρήτρια από το εξωτερικό, η Άννα Άρεντ, οδηγείται στα ίδια συμπεράσματα:

«Η νέα Γερμανία τα 'χει χαλάσει με τον κόσμο ολόκληρο ενώ ταυτόχρονα αισθάνεται μιαν ιδιότυπη αυτοϊκανοποίηση. Οι Γερμανοί, από την μια ξεσπάνε σε παράπονα για την πείνα, για τα σπίτια που χάθηκαν και για όλα τα δεινά, ενώ από την άλλη δεν δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα δεινά και τις απώλειες που επέφεραν στους άλλους. Αντίθετα, προσδοκούν φιλανθρωπικές δωρεές από τις χώρες που οι ίδιοι ήθελαν να καταστρέψουν -  δωρεές μάλιστα που συνήθως γίνονται δεκτές μάλλον με μεμψιμοιρία παρά με ευγνωμοσύνη...

Στο Βερολίνο όλοι παπαγαλίζουν διαρκώς την ίδια κουβέντα: Τότε είχαμε πόλεμο, τώρα όμως έχουμε ειρήνη. Η αινιγματική αυτή φράση σημαίνει σε ελεύθερη μετάφραση, ότι οι άνθρωποι δεν αισθάνονται υπεύθυνοι για τον πόλεμο, τον οποίο αντιμετωπίζουν σαν μια  μακρινή ιστορία, ενώ αποδίδουν στους συμμάχους την ευθύνη για τις δυσχέρειες και τις ανωμαλίες της ειρήνης. Το όνομα Χίτλερ δεν αναφέρεται πλέον. Μόνο καμία φορά λένε αόριστα: Παλιότερα (που σημαίνει: υπό τον Χίτλερ) ήταν καλύτερα. Φαίνεται ότι λίγοι Γερμανοί θυμούνται το σύνθημα που διέδιδαν μερικοί εξυπνάκηδες, όταν άρχισαν οι επιθέσεις το 1940 κι έλεγε: "Απολαύστε τον πόλεμο! Η ειρήνη είναι φρικτή". Έτσι έχουν τα πράγματα. (...) »