04 Φεβρουαρίου 2009

Aνακοίνωση στη Γενική Συνέλευση της Κατάληψης της Λυρικής Σκηνής (06/02/09)

Προσπάθησα επίμονα στην χτεσινή συνέλευση να λάβω τον λόγο αλλά δεν τα κατάφερα εξαιτίας της έντασης που είχαν εκείνη τη στιγμή οι τοποθετήσεις και οι διενέξεις που ακολούθησαν. Εξαντλημένος από το να παρακολουθώ τη συζήτηση έκανα ένα μεγάλο διάλειμμα εκτός του χώρου της διεξαγωγής της και όταν επανήλθα έκρινα ότι ήταν πλέον αργά να το προσπαθήσω πάλι. Θέλησα έτσι να καταθέσω γραπτά τις σκέψεις μου όσον αφορά τα ζητήματα που τέθηκαν μέσα από την εξέλιξη της διαδικασίας. Λόγω του διαλείμματος ενδέχεται να έχασα κάποια σημαντικά που ειπώθηκαν και γι' αυτό θα ήθελα αυτή η ανακοίνωση να εκληφθεί ως γενικότερο σχόλιο πάνω στη διαδικασία και το πολιτικό της νόημα.

Παρακολουθώ ανελλιπώς τις συζητήσεις και δεν έχω λάβει συνειδητά ούτε μία φορά το λόγο. Αυτό οφείλεται στο ότι πιστεύω πως η εκφορά λόγου στα πλαίσια μιας διαδικασίας που θέλει να λέγεται πολιτική οφείλει να είναι υπεύθυνη και να έχει δεσμευτικό χαρακτήρα. Πρέπει κανείς να έχει αίσθηση της θέσης απ' την οποία μιλά. Προσωπικές μου υποχρεώσεις δεν μου επιτρέπουν την παραμονή στον χώρο της κατάληψης κατά τις κρίσιμες στιγμές, γι' αυτό νιώθω ακατάλληλος να υποστηρίξω τον τερματισμό ή τη συνέχιση της. Ωστόσο, θεωρώ κρίσιμο να έχει ο καθένας μας που υποστηρίζει αυτή την κίνηση σαφή αίσθηση του πολιτικού της διακυβεύματος.

Μια πολιτική διαδικασία είναι μια διαδικασία λήψης αποφάσεων, και είναι ανταγωνιστική όταν δεν αποκλείει κανένα στην πράξη. Όμως, η συλλογικότητα βασίζεται, εν τέλει, στην πλειοψηφούσα αρχή. Είναι βαθιά νυχτωμένος και αιθεροβάμων όποιος πιστεύει ότι η ομοφωνία και η συναίνεση είναι εφικτή σε κάθε περίπτωση ή ότι μπορεί να ισχύσει καθολικά. Δίχως να θέλω να μπω σε ζητήματα κοινωνικής ψυχολογίας αναφορικά με το πώς διαμορφώνεται το εκάστοτε κλίμα συναίνεσης ή το πώς επιτυγχάνεται τελικά η ομοφωνία, εφιστώ απλώς την προσοχή στο ότι η συναίνεση μπορεί να διαμορφωθεί μ' ένα τρόπο που να αποτελεί τροχοπέδη στην ανάδειξη μιας πολιτικής κουλτούρας που θέλει τον καθένα να έχει πλήρη συνείδηση του δεσμευτικού χαρακτήρα της εκφοράς λόγου στα πλαίσια μιας πολιτικής διαδικασίας. Όπου η συναίνεση δεν μπορεί να επιτευχθεί αβίαστα (και κάτι τέτοιο ελέγχεται απ' τη διαπραγμάτευση του νοήματος των λεχθέντων), όπου υπάρχουν διαφωνίες και αποκλίνουσες τάσεις, όπως έγινε στην χτεσινή συνέλευση, θα πρέπει να καταφεύγει κανείς σε ψηφοφορία. Δεν είμαστε εδώ για να λύσουμε τα αιώνια προβλήματα που προκύπτουν απ' την ύπαρξη μεγάλων και μικρών πλειοψηφιών ή μειοψηφιών, αντιστοίχως· είμαστε εδώ για να αποφασίσουμε αν θα συνεχιστεί ή όχι η κατάληψη της Λυρικής σκηνής. Πολιτική ήττα δεν αποτελεί πρωτίστως το ό,τι μας είναι δύσκολο να συνδέσουμε επαρκώς την κίνησή μας με διάφορες άλλες αντίστοιχες σητν πόλη, αλλά μια γενική συνέλευση η οποία αδυνατεί μετά από έξι ώρες να λάβει μια απόφαση, προτού δηλαδή επικρατήσει η σωματική και ψυχική εξάντληση όχι μόνο σ' αυτούς που μένουν επί μονίμου βάσεως στην κατάληψη αλλά και σε όλους τους άλλους. Και δεν είναι, βέβαιως, καθόλου παρήγορο το ότι έπρεπε να φτάσει στα όριά της η κατάσταση ώστε να κινητοποιηθούν οι εμπειρότεροι με τις πολιτικές διαδικασίες προς την κατεύθυνση που περιγράφω.

Έχω την εξής πρόταση, λοιπόν. Δεδομένου ότι η ομοφωνία είναι δύσκολο να επιτευχθεί, για να μην επαναληφθεί το χτεσινό, καλά θα ήταν να προχωρήσουμε από ένα σημείο και μετά σε ψηφοφορία, ακόμη και αν μείνει ανεπίλυτο το ζήτημα του αν έχουν δικαίωμα να ανήκουν στο σύνολο αυτών που λαμβάνουν αποφάσεις όσοι δεν μπορούν να δεσμευτούν. Προτείνω επίσης, αν η γενική συνέλευση αποφασίσει τη συνέχιση της κατάληψης, να αντικατασταθούν, κατόπιν διευθέτησης των πρακτικών ζητημάτων, όσοι έχουν στηρίξει με τη συνεχή παρουσία τους. Τα παιδιά αυτά δεν έχουν τίποτε να αποδείξουν σε πολιτικό και ανθρώπινο επίπεδο.

Επαναλαμβάνω, δεν είμαστε εδώ για να λύσουμε τα αιώνια προβλήματα της αυτοργάνωσης και της άμεσης δημοκρατίας, όπως πχ. τι γίνεται όταν δεν αποκλείεταικανένας από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, αλλά μπορεί να αποκλεισθεί κατά τη διαδικασία της υλοποίησής τους, ή να υποστεί τις συνέπειες των αποφάσεων στις οποίες δεν συναινεί. Τι γίνεται, λοιπόν, με τη δέσμευση αυτή που δεν μπορεί να εξασφαλιστεί μέσα απ' την διαδικασία, αλλά που η ίδια απαιτεί για την ομαλή διεξαγωγή της; Εν προκειμένω, πώς αντιμετωπίζουμε το γεγονός ότι μπορεί κάποιος να ψηφίσει υπέρ της συνέχειας της κατάληξης ενώ δεν μπορεί να βρίσκεται εκεί την κρίσιμη στιγμή, ή το ότι μπορεί κάποιος να ψηφίσει υπέρ του τερματισμού της όταν υπάρχει κάποιος άλλος που στηρίζει συστηματικά την κατάληψη, ο οποίος, παρά την κούραση του, προτίθεται να συνεχίσει. Αναρωτιέμαι, λοιπόν, αν θα έπρεπε να επηρεάσει θετικά ή αρνητικά την απόφαση η ψήφος κάποιου που δεν μπορεί να δεσμευτεί άνευ όρων. Δεν γνωρίζω, απλά σας κοινοποιώ τον προβληματισμό μου, και οφείλω να σας πω ότι κλείνω υπέρ της άποψης του να τερματιστεί η κατάληψη.

Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να πω ότι, πέραν της διασφάλισης της πολιτικής διαδικασίας, θεωρώ ότι ένα επιπλέον πολιτικό διακύβευμα αυτής της κίνησης είναι να καταστήσει σαφές το πολιτικό και οικονομικό καθεστώς σε σχέση με την πολιτιστική παραγωγή και κατανάλωση που αμφισβητείται. Επιφυλάσσομαι, επίσης, να βρω χρόνο στις επόμενες μέρες ώστε να τοποθετηθώ πάνω στο ζήτημα που προέκυψε αναφορικά με τη στάση που θα πρέπει να κρατά κανείς απέναντι σ' αυτό που κάποιοι ονόμασαν «πληρωμένη τέχνη« (υπονοώντας «ξεπουλημένη»).

Θα ήθελα επίσης, ακόμη και αν ακουστεί περίεργο, να κάνω ένα σχόλιο που αφορά το ζήτημα εξουσίας που υποτίθεται ότι θέτουμε, σχόλιο το οποίο κατατίθεται μ' αυτό τον τρόπο μόνο και μόνο γιατί θεωρώ πρέπον να γίνει υπό τέτοιες συνθήκες. Σας καλώ λοιπόν να σκεφτείτε αν η ιεραρχία εξουσιών είναι μια ιεραρχία καθηκόντων και ανάληψης ευθύνης και βασίζεται στην διαβάθμιση και στην πολλαπλότητα του τρόπου με τον οποίο δεσμεύεται κανείς από τον λόγο που εκφέρει στα πλαίσια μιας πολιτικής διαδικασίας ακριβώς επειδή δεν μπορούν όλοι να δεσμευτούν εκ των προτέρων και άνευ όρων για το οτιδήποτε.


Γ. Π.


--------------------------------------------------------


Περί του εργάτη τέχνης και πολιτισμού


(Για να μη γίνει ακατάσχετη η ροή του λόγου μου, επειδή έχω να μιλήσω σε συνέλευση αρκετό καιρό και επειδή τα γραπτά είναι που μένουν, φρόντισα να συντάξω μερικές επιπλέον σκέψεις, κατατοπιστικού χαρακτήρα, όσον αφορά τα θέματα που έθιξα με την Ανοικτή Επιστολή προς τους Καταληψίες της Λυρικής Σκηνής, κείμενο που έγραψα αμέσως μετά την πρώτη γενική συνέλευση, και μοίρασα, σε λίγα αντίτυπα, στο χώρο της καάληψης. Οι σκέψεις αυτές βρίσκονται σε συνάφεια και λαμβάνουν υπόψη την εξέλιξη των συζητήσεων, για τις οποίες μόνο να ενθουσιαστεί μπορεί κανείς, με την έννοια ότι σ’ αυτές θίγονται αυθόρμητα, από άτομα που δεν ανήκουν σε πολιτικές ομάδες κανενός είδους, ζητήματα άκρως πολιτικά, ανάλογα μ’ αυτά που προσπάθησα να αναδείξω στην επιστολή. Το συμπληρωματικό αυτό κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη συζήτηση που θα πραγματοποιηθεί σήμερα, 4 Φεβρουαρίου, με θέμα «Καλλιτέχνης, εργάτης της τέχνης, ή τι;». Επιφυλάσσομαι για περαιτέρω τοποθετήσεις.)


  1. Ειπώθηκε πολύ σωστά, με αφορμή την ενημέρωση γύρω απ’ την κατάσταση της τραυματισμένης συνδικαλίστριας Κωνσταντίνας Κούνεβας που πραγματοποιήθηκε από τα μέλη της «Παναττικής Ένωσης Καθαριστριών και Οικιακού Προσωπικού», ότι αυτό που ενώνει τις καθαρίστριες και τους καλλιτέχνες είναι οι ελαστικές σχέσεις εργασίας και ένα συγκεκριμένο εργασιακό καθεστώς. Υπερθεματίζω λέγοντας ότι αυτό που ενώνει τους καλλιτέχνες και τις καθαρίστριες δεν είναι ότι μπορούν και οι καθαρίστριες να κάνουν τέχνη· μπορεί ναι, μπορεί και όχι, και το ότι κάποιος που δουλεύει σαν σκουπιδιάρης μπορεί να γίνει ο πιο συγκλονιστικός καλλιτέχνης δεν σημαίνει ότι η παραγωγική και δημιουργική ικανότητα όλων των ατόμων είναι ίσης αξίας (κάτι τέτοιο μόνο ποσοτικά και ως αφαίρεση μπορεί να επιβληθεί). Αυτό που τους ενώνει είναι ότι οι δραστηριότητες αμφότερων αποφέρουν κέρδη σε κάποιους. Υπάρχει και κάτι όμως που τους διακρίνει, ότι οι καλλιτέχνες (οι καλές τέχνες, η κουλτούρα) αποφέρουν μέσω του πολιτισμού και της διασκέδασης απείρως μεγαλύτερα ποσά. Οι καλλιτέχνες που υποτίθεται ότι αποτελούν το πλέον ευαισθητοποιημένο, ευφυές και προοδευτικό κομμάτι της κοινωνίας πρέπει να σταθούν νηφάλια εδώ, και να μην προσκολλούνται στο δίπολο είτε του να αναζητήσουν τρόπο να θεμελιώσουν ιδεολογικά τον εξοβελισμό της καλλιτεχνικής και δημιουργικής δραστηριότητας, είτε να προσπαθήσουν, με συντεχνιακό τρόπο, να συμπλεύσουν με το οικονομικό και πολιτικό καθεστώς. Η ελευθερία της τέχνης, δηλαδή η ελεύθερη ανάπτυξη της δημιουργικής δραστηριότητας, εξαρτάται απ' αυτό.

  2. Οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι δεν συνιστούν μέρος μιας ή/και αυτοτελή εκμεταλλευόμενη τάξη επειδή είναι αλληλέγγυοι με την τάξη των εργατών ή των αγροτών, αλλά επειδή αποφέρουν κέρδος για τους κάτοχους της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας, επειδή το κράτος και η αγορά εκμεταλλεύεται την τέχνη και την κουλτούρα. Το ενδιαφέρον είναι ότι οι ίδιοι εμπλέκονται μ' ένα θεμελιωδώς διαφορετικό τρόπο σ' αυτό το παιχνίδι. Το είδος της εκμετάλλευσης την οποία υφίστανται είναι διαφορετικού τύπου απ' αυτή ενός βιομηχανικού εργάτη ή ενός αγρότη, όχι από μεταφυσική σκοπιά, αλλά σε καθαρά πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, και αυτό που υποτίθεται ότι θα συνιστούσε την φόρμουλα για πολιτική δικαιοσύνη και οικονομική ισότητα αναφορικά με τη βιομηχανική και σε μεγάλο βαθμό με τη χειρωνακτική εργασία, δηλαδή το οικονομικό ισόποσο της μίας ώρας, δεν μπορεί να ισχύσει επίσης για τους εργάτες πολιτισμού και κουλτούρας, ακριβώς επειδή η τέχνη συνιστά μια σπάνια παραγωγή, που δεν μπορεί να αναλυθεί σε ποσοτικό χρόνο, όπως γίνεται με τη μαζική βιομηχανική παραγωγή εμπορευμάτων, και επειδή οι αξίες κατά τον ανεξάρτητο χαρακτήρα της μεταβλητότητας τους δεν μπορούν να αντιστοιχηθούν σε χρήμα, καθώς με το χρήμα μετράμε μόνο ό,τι μπορεί να ονομαστεί κοινή αξία. Οι καλλιτέχνες ως εκμεταλλευόμενοι μόνο ένα πράγμα μπορούν να υπερασπισθούν από κοινού με άλλους εκμεταλλευόμενους: το δικαίωμα του καθενός να αποφασίζει τι θέλει να παράγει και τι να καταναλώσει, το δικαίωμα του καθενός τόσο να συσσωρεύει όσο και να καταναλώνει αυτό που ο ίδιος συσσώρευσε. Είναι αδύνατο να επεξεργαστούμε το πώς λαμβάνει χώρα η εκμετάλλευση αυτού του είδους που υφίστανται οι καλλιτέχνες ως παραγωγοί κέρδους, έχοντας στο μυαλό του θεωρητικά σχήματα που έχουν προκύψει από την ανάλυση του πως εκμεταλλεύονται οι κάτοχοι της εξουσίας την τάξη των βιομηχανικών εργατών ή των αγροτών. Θέλω να το τονίσω αυτό: μιλάμε για άλλου είδους εκμετάλλευση επειδή μιλάμε για άλλου είδους εργασία.

  3. Έχει πλάκα για ένα άνθρωπο σαν και εμένα, που μεγάλωσε σε μια δύσκολη και δίχως προοπτική εποχή με τα κείμενα που παρήγαγε η σύμπλευση των πλέον ριζοσπαστικών τάσεων του επαναστατικού κινήματος και της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας του εικοστού, να βλέπει κάποιον σαν τον κ. Σάββα Μιχαήλ να ανασύρει, στην ομιλία που έδωσε χτες, στις 4 του μηνός, στον χώρο της κατάληψης, όλα τα συνθήματα των Σουρεαλιστών, των Λετριστών και των Καταστασιακών και όλους τους πομπώδεις νεορομαντικούς λεκτικούς λεονταρισμούς του πιο πρόσφατου επαναστατικού μεσσιανισμού, δίχως να αναπτύξει θέση ή να παραπέμψει σε κανένα μείζον ζήτημα αναφορικά με τη φύση της εργασίας των καλλιτεχνών και των διανοούμενων στη σύγχρονη κοινωνία. Και δεν είναι καθόλου ευχάριστο, γιατί αυτή ακριβώς η στάση δίνει λαβή στην πλέον κοινότοπη και αποστειρωμένη αντικαλλιτεχνική ρητορεία. Αν δεν την εξοπλίζει μάλιστα, όταν πιστεύει ότι το «ουτοπικό πλεόνασμα» της τέχνης μπορεί να χρησιμεύσει ως υποστύλωμα κάθε είδους επαναστατικών πολιτικών συνθημάτων, ασχέτως του αν τα υπεραπιζόμαστε είτε ως καλλιτέχνες είτε ως οτιδήποτε άλλο.


-----


Για να τελειώνουμε με το ζήτημα «καλλιτέχνες» (15/02/09)

Σε καμία κοινωνική δραστηριότητα δεν υπάρχει κάτι το εγγενώς προοδευτικό ή αντιδραστικό με πολιτικούς όρους. Το ποια λειτουργία αυτή επιτελεί, είναι εντελώς διαφορετικό πράγμα. Αυτό που κριτικάρω ως «διαχωρισμένη» δραστηριότητα, επομένως, δραστηριότητα δηλαδή που έχει ως αποτέλεσμα έχει τον αποκλεισμό ή τον ετεροκαθορισμό στην πολιτική και την τέχνη, είναι το φαινόμενο των επαγγελματιών πολιτικών και καλλιτεχνών. Όμως συχνά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο δείχνουν και οι λέξεις έχουν, ιδίως σε σχέση με τον πολιτικό λόγο, την ιδιότητα να είναι εξίσου ένοχες και αθώες ταυτοχρόνως. Όταν, για παράδειγμα, κάποιος λέει σήμερα ότι είναι «πολιτικός», δεν εννοεί απλά ότι είναι πολιτικό ον ή ότι εκφέρει πολιτικό λόγο, ούτε ότι υπερασπίζεται μια πολιτική ταυτότητα. Με τους καλλιτέχνες, απ' την άλλη, τα πράγματα είναι ακόμη πιο μπερδεμένα.

Η τέχνη και η ψυχαγωγία δεν μπορούν εύκολα να υπαχθούν στη διάκριση επαγγέλματος και ερασιτεχνίας, και δεν μπορούν να διευθετηθούν οικονομικά με τους όρους που διευθετείται η αυτοματοποιημένη, μη δημιουργική και εν τέλει αντικαλλιτεχνική εργασία, μια εργασία δηλαδή απ' την οποία αποκλείεται συλλήβδην και εξ ορισμού το παιγνιώδες και η διασκέδαση. Για να υπαχθεί το οτιδήποτε στη διάκριση μεταξύ επαγγέλματος και ερασιτεχνίας, θα πρέπει να μπορεί να υπαχθεί την ίδια στιγμή και στη διάκριση μεταξύ διανοητικής και χειρωνακτικής εργασίας, η οποία εισήχθη με τη Βιομηχανική Επανάσταση. Η τέχνη όμως δεν είναι ούτε διανοητική ούτε χειρωνακτική εργασία, δίχως να μπορεί να διακριθεί εντελώς απ' αυτές. Μ' αυτούς τους όρους, λοιπόν, δεν συνιστά ακριβώς επάγγελμα, όχι μόνο για πρακτικούς λογους, αλλά και επειδή η διάκριση επαγγελματία και ερασιτέχνη δεν έχει βάση και ενδιαφέρον όσον αφορά την αξία της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής παραγωγής. Με άλλα λόγια, ο καλλιτέχνης είναι ένα είδος επαγγελματία ερασιτέχνη! Παράλληλα όμως, και αυτό είναι το πλέον κρίσιμο, η καλλιτεχνική και πολιτιστική παραγωγή έχει μια υψηλή αξία στην κοινωνία – ακόμα και από οικονομική σκοπιά, υπό την έννοια ότι ένα έργο τέχνης ή μια παράσταση μπορεί να κοστολογηθούν. Έτσι, δεδομένων αυτών, το τι θεωρείται επαγγελματίας καλλιτέχνης και κατά πόσον τα κριτήρια αυτού επιβάλλονται με απώτερο σκοπό τον αποκλεισμό και τον ετεροκαθορισμό κάποιων, ή την υποτέλεια της ίδιας της τέχνης, είναι διαφορετικό θέμα από το τι διακρίνει τον καλλιτέχνη από τον μη καλλιτέχνη.

Γιατί, τώρα, προκαλεί τόση σύγχυση και καχυποψία η αναφορά στον καλλιτέχνη στις μέρες μας; Πολύ απλά γιατί έχουμε την τάση να συγχέουμε μια διάκριση μ' ένα διαχωρισμό. Ο διαχωρισμός ανάμεσα σε επαγγελματία καλλιτέχνη (ακόμη και αν αναφερόμαστε σε κάποιον που τα καταφέρνει να ζει κάνοντας τέχνη) και ερασιτέχνη δεν μπορεί επιβληθεί απόλυτα, παρότι κάποιοι τον προωθούν για ευνόητους λόγους, κι αυτό οφείλεται στην ίδια τη φύση της καλλιτεχνικής και δημιουργικής δραστηριότητας. Η διάκριση, όμως, ανάμεσα στον καλλιτέχνη και στον μη καλλιτέχνη, πέραν του ότι αποτελεί μιαν ρευστή ρυθμιστική ιδέα, που σχετίζεται με αμφίβολες έννοιες όπως είναι αυτή της καλαισθητικής κρίσης και της αισθητικής απόλαυσης, επιβιώνει –και δεν γίνεται αλλιώς– επί τη βάση του ότι η δημιουργική και παραγωγική ικανότητά μας δεν είναι ίσης αξίας ή ομοιόμορφη, όπως και της απλής διαπίστωσης ότι δεν κατέχουν όλοι οι άνθρωποι τον ίδιο βαθμό δημιουργικής ευφυΐας ή φαντασίας (ασχέτως του πως το ορίζουμε αυτό). Υπ' αυτή την έννοια, «καλλιτέχνης» μπορεί να θεωρηθεί εκείνος που, στο πεδίο που ο ίδιος επέλεξε να δώσει ότι καλύτερο έχει, καταφέρνει να παράγει κάτι σπάνιο, μοναδικό και άξιο θαυμασμού.

Προκύπτει τώρα ένα μεγάλο ζήτημα, αυτό της εκμετάλλευσης των καλλιτεχνών, των ψυχαγωγών, των διανοούμενων, το οποίο είναι θέμα-ταμπού, ακριβώς επειδή, στο πλαίσιο των «μαζικοδημοκρατικών» κοινωνιών που εμφανίστηκαν μετά το τέλος της «κόκκινης αφήγησης», έχει επιβιώσει και αναπαράγεται με διαφορετικούς όρους (εκσυγχρονισμός ή συντηρητισμός), η μαρξιστική, τρόπον τινά, ιδέα του ότι οι παραγωγοί των ιδεών και αισθητικών αξιών είτε θα εκφράζουν την κυρίαρχη τάξη είτε μια επαναστατική τάξη (στο μέτρο που αυτή κάνει αισθητή την παρουσία της στο ιστορικό προσκήνιο). Έτσι, αποφεύγεται συστηματικά να συζητηθεί το γεγονός ότι οι κάτοχοι της εξουσίας ενδέχεται να εκμεταλλεύονται τους καλλιτέχνες, τους ψυχαγωγούς και τους διανοούμενους, στην προσπάθειά τους να τους επιστρατεύσουν για να ανανεώνουν το ενδιαφέρον του ευρύτερου πληθυσμού για τη δημόσια και την ιδιωτική ζωή τους, και επομένως για το πολιτικό και οικονομικό καθεστώς που αντιπροσωπεύουν, μαζί με όλες τις συμβολικές και φαντασιακές συνδηλώσεις του. Και αυτό το κατορθώνουν υποστηρίζοντας ότι η τέχνη δεν μπορεί να αποτελεί απλό επάγγελμα αλλά στην ουσία είναι ερασιτεχνία και χόμπι, τα οποία γι’ αυτό και δεν θα πρέπει να πληρώνεται, επιβεβαιώνοντας το γνωστό κυρίαρχο δόγμα σύμφωνα με το οποίο δεν είναι κοινωνικά ωφέλιμο να συναντιούνται διασκέδαση και εργασία.

Με πρόσχημα και άλλοθι, λοιπόν, το ότι η καλλιτεχνική και η πολιτιστική παραγωγή, η οποία αποφέρει και στο όνομα της οποίας διακινούνται μεγάλα ποσά, είναι μια ερασιτεχνία και επομένως δεν θα πρέπει να πληρώνεται (μια εντελώς παράλογη ιδέα, που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μόνο ότι είναι επαγγελματικό αξίζει), οι καλλιτέχνες και οι ψυχαγωγοί αναγκάζονται να δουλεύουν μέχρις ότου εξαντληθούν ολοκληρωτικά, κάτι που γίνεται πολύ γρήγορα. Την ίδια στιγμή που έχουν, παραδοσιακά πλέον, να αντιμετωπίσουν τις αποβλακωμένες και κουρασμένες μάζες των κάθε είδους μικροαστών εργατών (όσων πεθαίνουν από ανία όταν εργάζονται), στις λίγες ώρες που απομένουν στους τελευταίους για να ψυχαγωγηθούν, οι οποίοι απαιτούν τη διασκέδαση πάση θυσία (μια έντονη εμπειρία που να αντισταθμίζει τη μονοτονία της εργασίας τους;), όταν δεν πεθαίνουν από ανία «διασκεδάζοντας».

Έτσι, δεδομένου αυτού, επαγγελματίας καλλιτέχνης δεν μπορεί παρά να είναι ένας προπαγανδιστής της κυρίαρχης τάξης, πράγμα που δεν μπορεί να γίνει δίχως την απώλεια κάθε ενδιαφέροντος για την ιδια την καλλιτεχνική παραγωγή. Αλλά ας το προσπεράσουμε αυτό προσωρινά και ας εστιάσουμε σε κάτι άλλο που θεωρώ εξίσου σημαντικό για το θέμα, δηλαδή την έννοια της κοινωνικής αξίας, προκειμένου να καταλάβουμε περισσότερο σε τι ακριβώς συνίσταται η εκμετάλλευση των καλλιτεχνών, των ψυχαγωγών και των διανοούμενων. Ο πλούτος δεν μπορεί να είναι, όπως υποστηρίζουν μαρξιστές και νεοφιλελεύθεροι, η αφθονία ή η ελεύθερη πρόσβαση στα αγαθά που προσφέρει η εκμετάλλευση και ο μετασχηματισμός της φύσης. Πλούτος είναι το σπάνιο, το μοναδικό, αυτό που είναι άξιο θαυμασμού. Πλούσιος είναι αυτός που διακατέχεται από ένα αίσθημα πληρότητας και ανεξαρτησίας, το οποίο στηρίζεται στην άκαμπτη πεποίθηση ότι δεν είναι οι συνθήκες της ζωής του (είτε ζει μέσα στη φτώχια, είτε ζει μέσα στην αφθονία) αυτές που καθορίζουν ό,τι είναι ή ό,τι δύναται να γίνει. Και αυτοί οι άνθρωποι, οι πραγματικά πλούσιοι, είναι που βάλλονται από παντού, με τον πλέον λυσσαλέο τρόπο. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο, παραλείπεται συχνά να αναφερθεί από τους θιασώτες της συντεχνιακής ιδεολογίας ή τους επαναστάτες «φίλους του λαού», πως και αυτοί που ζούνε μέσα στην αφθονία, αυτοί που έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στα αγαθά μπορούν και είναι εξίσου δυστυχείς μ' αυτούς που δεν έχουν. Αυτό που δεν μοιράζονται με τον λαό αυτοί που ζουν μέσα στην αφθονία, δεν είναι σε καμία περίπτωση η ευτυχία, αλλά αυτό που μπορεί να μοιράζονται σε κάθε περίπτωση η δυστυχία. Όμως ας επιστρέψω στο θέμα της εκμετάλλευσης του μοναδικού και του σπάνιου.

Θα προσπαθήσω να το πω αλλιώς, με μια εικόνα: είναι σαν να έχει πάρει κάποιος τον μάγο της φυλής, του έχει πει ότι η φυλή δεν υπάρχουν πλέον, αλλά μόνο διευθύνοντες και διευθυνόμενοι, αφεντικά και εργάτες, και ότι δουλειά του πλέον είναι να ψυχαγωγεί κάποιες ώρες τους διευθυνόμενους εργάτες ως ανταμοιβή των ωρών που εκείνοι αφιέρωσαν στην αναπαραγωγή αυτής της συνθήκης, όμως την ίδια στιγμή δεν μπορεί να διεκδικήσει τίποτε για τον εαυτό του, επειδή στη σύγχρονη εποχή των διευθυντών και των διευθυνόμενων, των αφεντικών και των εργατών, κανείς δεν πιστεύει στους μάγους. Ενώ παράλληλα έχει τους καταταλαιπωρημένους διευθυνόμενους εργάτες, που έχουν καταληφθεί από ένα ανυπέρβλητο αίσθημα ματαιότητας, να του τονίζουν ότι όσο και να προσπαθεί, όσο και να δίνει τον καλύτερο του εαυτό, δεν θα είναι ποτέ ξανά αυτό που ήταν.

Επίσης, έχω κάτι τελευταίο να καταθέσω επί του πραγματολογικού. Αυτοί που στήριξαν ως αξιοπρεπή και όπλισαν με επιχειρήματα τον αγώνα των βιομηχανικών εργατών και των αγροτών, πολύ συχνά ανήκαν σε μια κοινωνική ομάδα η οποία δεν εργαζόταν ούτε στη βιομηχανία ούτε στη γη. Ήταν διανοούμενοι και καλλιτέχνες και οι συνθήκες διαβίωσης τους δεν ήταν πάντα τόσο καλές όσο φαντάζονται αυτοί που τους ανεβάζουν και τους κατεβάζουν «εξασφαλισμένους». Όταν ο Μαρξ έγραφε το Κεφάλαιο, και ξημεροβραδιαζόταν στις αγγλικές βιβλιοθήκες, πεινούσαν τα παιδιά του. Οι ντανταϊστές, οι σουρεαλιστές, οι λετριστές και οι καταστασιακοί διέπρατταν τη μία αυτοκτονία μετά την άλλη, ζούσαν μια ζωή στο περιθώριο της οικονομίας, στην παραοικονομία, και, στην καλύτερη περίπτωση, επιβιώναν μέσα σ' ένα καθεστώς ελαστικής εργασίας. Η μόνη εγγύηση που είχαν (αν την είχαν) ήταν κάποιοι «αποστάτες της τάξης τους» (όπως ο Ένγκελς και ο Λεμποβισί), ή όπως αυτοί που έδιναν «δανεικά και αγύριστα» ποσά στον Μπακούνιν για να ταξιδεύει σ' όλη την Ευρώπη με σκοπό να ξεσηκώσει τα πλήθη ή να συναντήσει τα ήδη ξεσηκωμένα. Αυτοί που αμφισβήτησαν επίσης την αστική τέχνη, καταδεικνύοντας με τη διαθεσιμότητα και τη χαριστικότητα του καθημερινού τους βίου, τη χυδαιότητα και την έκπτωση της αυτοαναφορικής μίζερης ζωής ενός μικροαστού, που αποτελούσε και αποτελεί ένα συγκεκριμένο πνευματικό τύπο ανθρώπου που έχει επιβληθεί σε όλη την έκταση της εποχής, δεν ήταν φυσικά οι εργάτες (οι οποίοι όσο αποκτούσαν δικαιώματα έτειναν να γίνουν μικροαστοί στο πνεύμα τουλάχιστον), αλλά καλλιτέχνες και διανοούμενοι.

Επομένως, ως άνθρωπος αφιερωμένος στην τέχνη, ως άνθρωπος που θέλει να λέγεται καλλιτέχνης, και να εκφέρει απ' αυτή τη θέση πολιτικό λόγο, δεν επιτρέπω σε κανένα ημιμαθή που αρέσκεται να τοποθετείται περί παντός τινού, δίχως να λέει τίποτε επί της ουσίας, και, ακόμη περισσότερο, σε κανένα νεοβάπτιστο ή παλαίμαχο πολιτικάντη της άκρας αριστεράς, που δεν έχει ενδιαφερθεί στο ελάχιστο για την εργώδη, κοπιαστική, μα άκρως απολαυστική προσπάθεια του να παράγει κανείς κάτι σπάνιο, να γελάει, να ειρωνεύεται, να ψέγει τους «καλλιτέχνες» και τους «διανοούμενους». Απ' την ίδια θέση μπορώ να εκφράσω την αντιπάθεια μου απέναντι σε κάθε καλλιτεχνίσκο, «επιμελητή», θεωρητικό της τέχνης ή καλλιτεχνικό διευθυντή –απ’ αυτούς που τσιτάρουν με την πρώτη ευκαιρία Μπένγιαμιν, Αγκάμπεν, Ντεμπόρ– να ισχυριστεί ότι τέτοιου είδους απόψεις, όπως οι δικές μου, καθιστούν τα όρια της τέχνης και της προπαγάνδας ασαφή, δικαιολογώντας έτσι, εμμέσως πλην σαφώς, στο όνομα μιας οντολογικής και ουσιοκρατικής οπτικής (το έσχατο καταφύγιο μιας τέχνης που διαφημίζει, θέλοντας και μη, την καθεστηκυία τάξη), την υποτέλεια της τέχνης στο κυρίαρχο πολιτικό και οικονομικό καθεστώς.

Γ. Π.

13 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Για όλη την φάση της Λυρικής έχω να πω το εξής:
Η ο Καραμανλής ή τα Τανκς.
Με λίγα λόγια αναμένουμε την μεταπολίτευση. Η φαντασία στην εξουσία κτλ.
Ο Μιχαήλ είχε πολύ πλάκα , και επίσης πλάκα είχε και ο παππούς με τα ποιήματα μετά.

Ζήτω ο Τροτσκι. Και γρήγορα κάποιος να τον φυλάει γιατί έχω πληροφορίες ότι θα μας το φάνε λάχανο το παλικάρι.

θα σταματήσει ο τραγέλαφος?

Ανώνυμος είπε...

Αντιγράφω εδώ (μετά από προτροπή φίλου) μια εκτίμηση για την κατάληψη της Λυρικής (όπως διατυπώθηκε στις 4/2 και στα πλαίσια μιας άλλης συζήτησης):

1) Έχω την εντύπωση ότι η συνέλευση (της κατάληψης) αναρωτιέται τι είναι.
Δεν το λέω υποτιμητικά (μάλλον το αντίθετο).
Υπάρχουν ασφαλώς διάφοροι που έχουν πολύ παγιωμένες απόψεις για το τι θα ήθελαν να είναι ή να γίνει(καλώς ή κακώς), αλλά αν υπάρχει κάτι σαν "συλλογική συνείδηση", αυτή αντιστοιχεί στην απορία που είπα.
Γιατί μαζεύονται 500 άτομα κάθε βράδυ στη συνέλευση;
Ασφαλώς και για τα όμορφα κορίτσια, για το καλλιτεχνικό λούστρο, από συρμό, κλπ. - για ένα σωρό "χυδαίους" λόγους τέλος πάντων, παίζουν κι αυτοί.
Αλλά όχι μόνο γι' αυτούς τους λόγους (πιστεύω και υποστηρίζω).

2) Κρίμα που δεν πέρασε ο Β., θα του άρεσε ότι δεν υπάρχει εκείνη η
ατμόσφαιρα της βίας (που υπήρχε, νομίζω, ακόμα και στις ομορφότερες στιγμές του Δεκέμβρη).
Δεν ασχολιόμαστε, δεν ασχολιέται κανείς με τους μπάτσους (είναι βέβαια πολύ πιθανό ν' ασχοληθούν αυτοί μαζί μας, κάποια στιγμή, αν το πράγμα μακρύνει ή πάρει άλλες διαστάσεις , κλπ.) Κάποιος είπε στη συνέλευση: "είναι η πιο ειρηνική κατάληψη που έχω δει" (κι αμέσως τον διόρθωσαν κάποιοι, "μα τι λες, η κατάληψη είναι δυναμική, κλπ") -
νομίζω όμως ότι κέρδισε ένα ρούμπο.
Επίσης, δεν υπάρχει ιδιαίτερη εριστικότητα στις κουβέντες (μεταξύ των καταληψιών) - όπως έχει συμβεί πολύ συχνά.

3) Φυσικά, ακούγονται και πολλές βλακείες.
Αλλά, για κοιτάχτε, παίρνει το λόγο διάφορος κόσμος και λέει ο καθένας το δικό του, το μακρύ του και το κοντό του, πώς βλέπει αυτός τα πράγματα, κλπ. Υποτίθεται ότι αυτό θέλουμε, έτσι δεν είναι;
Δεν μπορώ να δω, σε μια τέτοια κατάσταση, πώς θα αποφεύγαμε ν' ακούμε (και)βλακείες.
Εγώ θα σημειώσω, στα θετικά, ότι υπάρχει μικρό μόνο ποσοστό ένδοξης
ρητορικής, ότι δεν είναι αυτό που έχουμε δει αλλού, διάφοροι τύποι να
ξετυλίγουν τις επαναστατικές περγαμηνές τους (για να δουν ποιος τις έχει μακρύτερες), κλπ. Επίσης, η συζήτηση (ή κάτι σαν συζήτηση) εξελίσσεται αρκετά ομαλά, παρά τις "κακές" συνθήκες (πολύς κόσμος, δεν υπάρχει μικρόφωνο, προεδρείο, κλπ.)

4) Ως προς την "παραγωγή θεωρίας", το πράγμα υστερεί. Θέλω να πω, συμφωνώ μαζί σας, δεν είδαμε δυνατά κείμενα, το μπλογκ έχει τα χάλια του, κλπ.
Αυτή η υστέρηση αντιστοιχεί (ίσως) στην απορία για την οποία μίλησα
παραπάνω.

5) Τι προοπτικές έχει; Δεν ξέρω, αυτό είναι που αναρωτιόμαστε όλοι. Νομίζω ότι στην αρχή όλοι σκέφτονταν (κατά βάθος) ότι είναι απλά μια ωραία στιγμή, που όμως θα τελειώσει αύριο ή μεθαύριο. Ακόμα και τώρα κάπως έτσι είναι. Αλλά
όσο αυτό το αύριο και το μεθαύριο αναβάλλεται, φτιάχνεις το δρόμο μπροστά σου.

ΥΓ. Από τα λίγα ενδιαφέροντα που είπε ο σύντροφος Σάββας είναι όταν
μίλησε για το άγνωστο που ανοίγεται μπροστά μας. Ότι κανείς δεν ξέρει τι είμαστε (εμείς, "το κίνημα") και πού πάμε ακριβώς. Μπήκε κι αυτός δηλ. στην απορία, που έλεγα. Αξιόλογη παρέκκλιση από έναν "ορθόδοξο μαρξιστή".

Γνωμοδότης είπε...

Υπάρχει και κάτι όμως που τους διακρίνει, ότι οι καλλιτέχνες (οι καλές τέχνες, η κουλτούρα) αποφέρουν μέσω του πολιτισμού και της διασκέδασης απείρως μεγαλύτερα ποσά.

Δυο τεχνικές παρατηρήσεις:

α) Έχεις αφαιρέσει τα κόστη από τους εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους από μολύνσεις, πανούκλα κλπ σε περίπτωση μη εργασίας των καθαριστριών --και των σκουπιδιαρέων;

β) Οι συντριπτικά περισσότεροι ποιητές, ζωγράφοι και μουσικοί δεν αποφέρουν παρά ελάχιστα ποσά --όταν δεν δημιουργούν με προσωπικό κόστος στον ελεύθερο χρόνο τους. Είναι οι λίγοι, ελάχιστοι καλλιτέχνες που αποφέρουν κέρδη.

(Ένα παράδειγμα από το χώρο των ηθοποιώνε --και μάλιστα στις ΗΠΑ που έχει βαρβάτη βιομηχανία του θεάματος. SAG είναι το μεγάλο συνδικάτο των ηθοποιών: The average income that SAG members earn from acting —less than $5,000 a year— is low because employment is sporadic. Therefore, most actors must supplement their incomes by holding jobs in other occupations).

docta ignorantia είπε...

Σωστό και αυτό Γνωμοδότη. Αλλά δεν μιλάω απλά για το τι κάνουν οι λίγοι ή οι πολλοί καλλιτέχνες αλλά τι κάνει το κράτος και οι κάτοχοι της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας με την τέχνη και τη διασκέδαση (η οποία στελεχώνεται από καλλιτέχνες και ψυχαγωγούς), πως συσσωρεύει και διακινεί "απείρως μεγαλύτερα ποσά" από την κουλτούρα και στο όνομα της. Ιστορικό παράδειγμα: του αμερικάνικου Κραχ επέζησαν μονάχα δύο επιχειρηματίες και οι δύο ήταν συλλέκτες έργων τέχνης. Ελπίζω να σε κάλυψα.

Ανώνυμος είπε...

Η Ανακοίνωση προς τη γενική συνέλευση είναι ένα από τα ελάχιστα γερά πολιτικά κείμενα που κυκλοφορούν!

ΜΠΡΑΒΟ ΣΑΣ!

docta ignorantia είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
Γνωμοδότης είπε...

Σωστό και αυτό Γνωμοδότη. Αλλά δεν μιλάω απλά για το τι κάνουν οι λίγοι ή οι πολλοί καλλιτέχνες αλλά τι κάνει το κράτος και οι κάτοχοι της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας με την τέχνη και τη διασκέδαση (η οποία στελεχώνεται από καλλιτέχνες και ψυχαγωγούς), πως συσσωρεύει και διακινεί "απείρως μεγαλύτερα ποσά" από την κουλτούρα και στο όνομα της.

Ναι, αλλά καθώς αναφέρεις πολλές φορές το ότι οι καλλιτέχνες παράγουν μεγάλα κέρδη, το "κράτος και οι κάτοχοι της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας" μπορούν να σου απαντήσουν ως εξής:

Οι καλλιτέχνες εκείνοι που όντως παράγουν μεγάλα κέρδη ανταμοίβονται και πλουσιοπάροχα (από τον Νταλάρα έως τον Μάικλ Τζάκσον και από τον Ντάμιεν Χίρστ έως τον Σπήλμπεργκ).

Αυτοί δεν είναι οι παραγωγοί που κερδίζουν "απείρως μεγαλύτερα ποσά"; Πάντως όχι ο Καρούζος ή τα Κρέατα.

Ιστορικό παράδειγμα: του αμερικάνικου Κραχ επέζησαν μονάχα δύο επιχειρηματίες και οι δύο ήταν συλλέκτες έργων τέχνης. Ελπίζω να σε κάλυψα.


Σώθηκαν όμως ΕΠΕΙΔΗ ήταν συλλέκτες έργων τέχνης, ή σώθηκαν ΕΝΩ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ήταν συλλέκτες έργων τέχνης;

Η συσχέτιση δεν υποδηλώνει αναγκαστικά αιτιακή σχέση (correlation does not equal causation).

Καθώς δε αποκλείω να ήταν μόνο ΔΥΟ οι συλλέκτες έργων τέχνης στην Αμερική, τότε άλλοι που ΔΕΝ ΕΠΕΖΗΣΑΝ του κραχ ήταν ΕΠΙΣΗΣ συλλέκτες έργων τέχνης.

Άρα το να συλλέγεις έργα τέχνης δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι σώζεσαι από το κραχ.

(Άσε που σε περιόδους κραχ πέφτουν σαν κοτρώνες και οι τιμές των έργων τέχνης και ειδών πολυτελείας και ανεβαίνουν οι τιμές ειδών πρώτης ανάγκης ―ανελαστικής ζήτησης―).

HollowSky είπε...

Γνωμοδότη,

ίσως ένα παράδειγμα υπέρ των ισχυρισμών του Docta είναι το γεγονός, ότι κάμποσοι rock stars [για να θυμηθούμε τον εκπληκτικό Ουελμπέκ ;-)] κερδίζουν περισσότερα από πολλούς τραπεζίτες και ανώτατα στελέχη.

Σίγουρα όμως το κρίσιμο σημείο είναι, νομίζω, η θέση της τέχνης σε αυτή την ειδική παραγωγή, που λέγεται παραγωγή ιδεολογίας. Απ' όσο και οι στενή εξάρτησή της τόσο με τις ελίτ της εξουσίας (τον περισσότερο καιρό) όσο και με την αμφισβήτηση αυτών των ελίτ (σπανιότερα).

docta ignorantia είπε...

Επίσης μην παίρνεις στενά την αναφορά μου στους καλλιτέχνες, μιλάω γενικότερα γι' αυτούς που είναι το ζωτικό στοιχείο στη "βιομηχανία" της τέχνης, της κουλτούρας και του πολιτισμού.

Γνωμοδότης είπε...

ίσως ένα παράδειγμα υπέρ των ισχυρισμών του Docta είναι το γεγονός, ότι κάμποσοι rock stars [για να θυμηθούμε τον εκπληκτικό Ουελμπέκ ;-)] κερδίζουν περισσότερα από πολλούς τραπεζίτες και ανώτατα στελέχη.

Μα δεν αμφιβάλλω ―γι' αυτό γράφω παραπάνω ότι:

Οι καλλιτέχνες εκείνοι που όντως παράγουν μεγάλα κέρδη ανταμοίβονται και πλουσιοπάροχα (από τον Νταλάρα έως τον Μάικλ Τζάκσον και από τον Ντάμιεν Χίρστ έως τον Σπήλμπεργκ).

Αλλά η κύρια ένσταση μου είναι άλλη ―μια σειρά ερωτήματα:

α) Οι καλλιτέχνες ως "εργάτες του πολιτισμού και της κουλτούρας"; Είναι η τέχνη μια εργασία όπως οι άλλες;

β) Θα έπρεπε να είναι;

γ) Γιατί όχι ΑΠΛΗΡΩΤΗ τέχνη ―ενδεχομένως και ως δεύτερη απασχόληση του καλλιτέχνη, όπως πολλές φορές στην λαϊκή τέχνη.

δ) "Οι καλλιτέχνες ως εκμεταλλευόμενοι μόνο ένα πράγμα μπορούν να υπερασπισθούν από κοινού με άλλους εκμεταλλευόμενους: το δικαίωμα του καθενός να αποφασίζει τι θέλει να παράγει και τι να καταναλώσει, το δικαίωμα του καθενός τόσο να συσσωρεύει όσο και να καταναλώνει αυτό που ο ίδιος συσσώρευσε."

Είναι κοινωνικά θεμιτό αυτό το ατομικό "δικαίωμα του καθενός";

ε) "η εκμετάλλευση την οποία υφίστανται οι καλλιτέχνες ως παραγωγοί κέρδους". Γιατί μας ενδιαφέρει αυτή η εκμετάλλευση; Ως συντεχνιακή εκμετάλλευση των καλλιτεχνών; Επειδή οι καλλιτέχνες έχουν ειδικό ρόλο στην διαμόρφωση της ιδεολογίας;

ζ) Τον ίδιο "ειδικό ρόλο" δεν έχουν οι κοινωνικοί επιστήμονες, οι δημοσιογράφοι, οι γιατροί, οι καθηγητές, οι ψυχολόγοι, οι παπάδες και οι πανεπιστημιακοί;

docta ignorantia είπε...

Εύλογα τα ερωτήματα σου και δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση ένσταση όπως λες! Απορρέουν λογικά από το ότι κάποια πράγματα δεν αναλύονται (και δεν θα αναλυθούν εδώ όπως πρέπει φυσικά)! Θα σου απαντήσω ωστόσο κάπως κωδικοποιημένα και σύντομα στις επόμενες ώρες μήπως και σε υποψιάσω γι' αυτό που θέλω να πω. Προς το παρόν πρωτεύει η βιομέριμνα! Αναμείνατε στο ακουστικό σας λοιπόν :-).

Ανώνυμος είπε...

α) Οι καλλιτέχνες ως "εργάτες του πολιτισμού και της κουλτούρας"; Είναι η τέχνη μια εργασία όπως οι άλλες;

NAI

β) Θα έπρεπε να είναι;

NAI

γ) Γιατί όχι ΑΠΛΗΡΩΤΗ τέχνη ―ενδεχομένως και ως δεύτερη απασχόληση του καλλιτέχνη, όπως πολλές φορές στην λαϊκή τέχνη.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΟΥΛ ΤΑΙΜ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΟΤΑΤΩΝ ΕΝΑ ΚΟΛΠΟ ΑΥΤΟΥ ΠΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΟΥΜΕ ΤΕΜΠΕΛΗ.
ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΤΕΜΠΕΛΗΣ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ, ΑΥΤΟ ΝΑΙ, ΑΛΛΑ ΜΗ ΖΗΤΑΣ ΝΑ ΣΕ ΤΑΙΖΟΥΝΕ.

δ) "Οι καλλιτέχνες ως εκμεταλλευόμενοι μόνο ένα πράγμα μπορούν να υπερασπισθούν από κοινού με άλλους εκμεταλλευόμενους: το δικαίωμα του καθενός να αποφασίζει τι θέλει να παράγει και τι να καταναλώσει, το δικαίωμα του καθενός τόσο να συσσωρεύει όσο και να καταναλώνει αυτό που ο ίδιος συσσώρευσε."

Είναι κοινωνικά θεμιτό αυτό το ατομικό "δικαίωμα του καθενός";

ΠΑΝΩ ΚΑΤΩ ΟΧΙ

ε) "η εκμετάλλευση την οποία υφίστανται οι καλλιτέχνες ως παραγωγοί κέρδους". Γιατί μας ενδιαφέρει αυτή η εκμετάλλευση; Ως συντεχνιακή εκμετάλλευση των καλλιτεχνών; Επειδή οι καλλιτέχνες έχουν ειδικό ρόλο στην διαμόρφωση της ιδεολογίας;

ΔΕΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ. ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ ΑΦΟΡΑ Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΑΠΟ ΑΛΛΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ. ΣΚΕΤΟ.

ζ) Τον ίδιο "ειδικό ρόλο" δεν έχουν οι κοινωνικοί επιστήμονες, οι δημοσιογράφοι, οι γιατροί, οι καθηγητές, οι ψυχολόγοι, οι παπάδες και οι πανεπιστημιακοί;

ΝΑΙ.

docta ignorantia είπε...

ΠΟΛΥ ΒΙΑΣΤΙΚΑ:

Η τέχνη δεν είναι ούτε διανοητική ούτε χειρωνακτική εργασία, όμως δεν μπορεί να διακριθεί εντελώς απ' αυτές. Έτσι με οικονομικούς όρους δε συνιστά επάγγελμα ακριβώς επειδή η διάκριση επαγγελματία και ερασιτέχνη δεν έχει καμμία βάση και κανένα ενδιαφέρον όσον αφορά την αξία της καλλιτεχνικής παραγωγής. Ο καλλιτέχνης είναι ένα είδος επαγγελματία ερασιτέχνη!

ΌΜΩΣ η καλλιτεχνική παραγωγή έχει, ακόμη και από μια οικονομική σκοπιά (με την έννοια ότι ένα έργο τέχνης και μια παράσταση μπορεί να κοστολογηθεί), υψηλή αξία για την κοινωνία.

Η τέχνη και η ψυχαγωγία δε μπορούν εύκολα να "τακτοποιηθούν" με την οικονομική έννοια καθώς δε μπορούν να συμπεριληφθούν στη διάκριση επαγγέλματος και ερασιτεχνίας.

Οι κάτοχοι της εξουσίας εκμεταλλεύονται τους καλλιτέχνες και τους ψυχαγωγούς, τους οποίους προσπαθούν να επιστρατεύσουν για να ανανεώσουν το ενδιαφέρον του ευρύτερου πληθυσμού για το πολιτικό και οικονομικό καθεστώς (και τις συμβολικές, φαντασιακές του συνδηλώσεις) επικαλούμενοι το ότι η τέχνη δε συνιστά επάγγελμα αλλά ερασιτεχνία που δε θα πρέπει να πληρώνεται, καταλήγοντας (μιας και τέχνη, ψυχαγωγία και δημιουργία συνιστά τη μέγιστη δυνατή διασκέδαση) στο επίσημο δόγμα όπου διασκέδαση και εργασία δεν είναι κοινωνικά ωφέλιμο να συναντιούνται!

Υπάρχουν και κάποιοι Γνωμοδότη, όπως ο κάπως μπερδεμένος ανώνυμος φίλος, που τάσονται κατά της κάθε είδους "εκμετάλλευσης ανθρώπου από ανθρώπου" αλλά με την ιδιότυπη αντικαλλιτεχνική ρητορεία τους αναπαράγωγουν τα ίδια επηχειρήματα που χρησιμοποιούν οι ελίτ εξουσίας για να επιστρατεύσουν τις περισσότερες φορές παρά τη θέληση τους και με την φοβέρα του ψυχιατρίου, του πανεπιστημίου και της μονότονης εργασίας, τους καλλιτέχνες.

Με το πρόσχημα λοιπόν ότι η τέχνη είναι μια ερασιτεχνία και για αυτό δε θα πρέπει να πληρώνεται (αν και αυτό αποτελεί μια εντελώς παράλογη ιδέα σε κάθε επίπεδο καθώς οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μόνο ότι είναι επαγγελματικό αξίζει) οι καλλιτέχνες αναγκάζονται να δουλεύουν και να δίνουν τον καλύτερο τους εαυτό (επειδή η ιδέα της αυτοματοποιημένης μονότονης εργασίας είναι δικαιολογημένα για κάποιους τραγική), μέχρι να τα φτύσουν, έχοντας παράλληλα να αντιμετωπίσουν τις αποβλακωμένες και κουρασμένες μάζες εργατών στις λίγες ώρες που τους απομένουν για να ψυχαγωγηθούν και που πεθαίνουν από ανία όταν εργάζονται, να απαιτούν τη διασκέδαση (μια έντονη εμπειρία που να αντισταθμίζει τη μονοτονία της εργασίας) πάση θυσία, όλο και πιο πολύ, μέχρι να δουν αίμα!

Δεδομένων όλων αυτών, στην πρώτη ερώτηση απαντώ ΌΧΙ, στη δεύτερη ΌΧΙ, στην τρίτη γι' όλα τα παραπάνω και για πολλά άλλα, στην τέταρτη απαντώ ότι αυτό είναι ένα πολύ κρίσιμο ζήτημα το οποίο δεν μπορώ να το αναπτύξω εδώ αλλά σου υπενθυμίζω ότι αυτό το "δικαίωμα του καθενός" είναι η βάση για τη μαρξιστική και αναρχική κριτική της εκμετάλλευσης του ανθρώπου μέσα στο καπιταλισμό, στη πέμπτη γι' όλα τα παραπάνω και γιατί θεωρώ αυτό το δικαίωμα αδιαπραγμάτευτο.

Οι επόμενες, τις οποίες θεωρώ δευτερεύουσες, είναι εύκολο να τις απαντήσει κανείς μόνος του όταν αναπτύξει και επεξεργαστεί τους παραπάνω συλλογισμούς (απαραίτητο είναι να αποφύγει κανείς τις απλουστευτικές μαρξιστικές απόψεις για τη διανοητική εργασία οι οποίες έχουν ανασκευαστεί πολλάκις τον προηγούμενο αιώνα, όπως και να στηρίξει εκεί τις όποια κριτική τους στους διανοούμενους και τους καλλιτέχνες).

Αυτά, ελπίζω να σε κάλυψα. Συγγνώμη για το ακατάσχετο του λόγου και για την καθυστέρηση της απάντησης μου.

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...

Ετικέτες

1000 ρέγγες (7) 1100 (1) 1789 (2) 1837 (1) 1846 (1) 1848 (1) 1850 (1) 1871 (1) 1900 (2) 1907 (1) 190cm (4) 1917 (12) 1919 (1) 1936 (2) 1939 (1) 1940 (1) 1943 (2) 1944 (1) 1946 (1) 1947 (1) 1950 (2) 1952 (1) 1957 (1) 1965 (3) 1967 (1) 1968 (5) 1969 (1) 1978 (2) 1980 (1) 1983 (1) 2003 (1) 2006 (1) 2008 (9) 2015 (1) Α. Μπορντίγκα/A. Bordiga (1) Α. Σβιατόγκορ/А. Святогор (1) Α.Ι. (7) Α.Κέννυ/A. Kenny (1) Α.Κοντ/A.Comte (1) Α.Ντ.Μονκρετιέν/A.de Montchretien (1) αγάπη (5) Αγγλία (3) Αγία Πετρούπολη (1) Αδάμ Σμιθ/Adam Smith (9) Αθήνα (13) Αιδ. Μπίλι/Rev Billy (1) Άινσταϊν (1) Αισχύλος (1) Άκης Πάνου (1) Ακρόπολη (2) Αλαίν Καγιέ/Alain Caillé (1) Άλαν Τιούρινγκ/Alan Turing (2) Άλασνταιρ Μακιντάιρ/Alasdair MacIntyre (1) Αλβέρτος ο Μέγας (1) Αλέκα Παπαρήγα (1) Αλέξανδρος Κοζέβ/Alexandre Kojève (2) Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1) Αλέξανδρος Σμέμαν/Александр Шмеман (1) Αλέξανδρος Σοκούροφ/Алекса́ндр Соку́ров (1) Αλέξανδρος Τομπάζης (1) Αλέξανδρος Τρόκκι/Alexander Trocchi (1) Αλεξάντερ Μπέρκμαν/Александр Беркман (3) Αλέξης Ασλάνογλου (2) Αλέξης Καλοφωλιάς (1) Αλέξης ντε Τοκβίλ/Alexis deTocqueville (3) αλήθεια (27) Αληthεια (2) Αλκιβιάδης (1) αλλοτρίωση (61) Αλμπέρ Καμύ/Albert Camus (2) Άλμπερτ Σπέερ/Albert Speer (2) Άλμπερτ Φίνεϊ/Albert Finney (1) Αλμπέρτο Καβαλκάντι/Alberto Cavalcanti (2) Άλμπρεχτ Ντύρερ/Albrecht Duhrer (1) Άλντους Χάξλεϊ/Aldus Haxley (1) Αλταμίρα (6) Αλφειός (1) Αναξίμανδρος (1) ανάπτυξη (17) αναρχισμός (10) Ανδρέας Εμπειρίκος (1) Ανδρέας Παπανδρέου (1) ανθρώπινα πιράνχας (32) ανθρωπολογία (1) Άννα Άρεντ/Hannah Arendt (8) Άννα Ιβάνοβνα Μπελιάι/Анна Ивановна Беляй (1) Άννα Κοκκίνου (1) Ανρί Ντεμπριγιώ/Henry Debrillaut (1) Ανρί Λεφέβρ/Henri Lefebre (4) Ανρί Μισώ/Henry Michaux (2) Άνσελμ Γιάπε/Anselm Jappe (1) Άνταμ Κέρτις/Adam Curtis (1) Αντίνοος (1) Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ/Antoine de Saint-Exupéry (1) Αντρέ Κερτέζ/André Kertész (1) Αντρέ Ορλεάν/André Orléan (5) Άντυ Γουώρχολ/Andy Warhol (2) Αντώνης Κουτρουμπής (1) αξία (13) Άρβο Περτ/Arvo Pärt (2) Αργυριάδης-Καλούμενος-Μπάτσης (1) Άρης Αλεξάνδρου (3) Άρης Κωνσταντινίδης (1) Άρης Μπερλής (1) Άρθουρ Λένινγκ/Arthur Lehning (1) Αρθούρος Σοπενχάουερ/Arthur Schopenhauer (3) Αριστοτέλης (14) Άσγκερ Γιόρν/Asger Jorn (21) Άυν Ραντ/Ayn Rand (3) Αφρική (2) Β. Γκ. Ζέμπαλντ/W. G. Sebald (2) Β.Α. Μότσαρτ/W.A/ Mozart (1) Βαγγέλης Αρτέμης (2) Βαλεντίν Βολόσινοφ/Валенти́н Воло́шинов (1) Βάλτερ Μπένγιαμιν/Walter Benjamin (6) Βανς Πάκαρντ/Vance Packard (2) Βασίλης Ηλιακόπουλος (2) Βασίλης Στρατιώτης (1) Βενετιά (1) Βενσάν Ντεκόμπ/Vincent (1) Βενσάν Ντεκόμπ/Vincent Descombes (16) Βέρνερ Χέρτσογκ/Werner Herzog (1) Βερολίνο (3) βία (20) Βιετνάμ (2) Βίκτωρ Μπούλλα/Виктор Буллаa (1) Βίκτωρ Ουγκώ/Victor Hugo (1) Βίκτωρ Σερζ/Ви́ктор Киба́льчич (1) Βίκτωρ Σκλόφκσι/Ви́ктор Шкло́вский (3) Βίκτωρ Φρανκλ/Victor Frankl (2) Βίλεμ Φλούσερ/Vilem Flusser (1) Βίνσεντ Μπράουν/Vincent Browne (1) βιοτεχνολογία (6) Βλαδίμιρος Λένιν/Влади́мир Ле́нин (6) Βλαντίμιρ Μαγιακόφκι/Влади́мир Маяко́вский (2) βοηθήματα μνήμης (11) Γαλλία (8) Γένεσις (1) Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος (4) Γερμανία (9) Γιάννηδες (1) Γιάννης Γρηγοριάδης (9) Γιάννης Ισιδώρου (4) Γιάννης Κάτρης (1) Γιάννης Πεδιώτης (3) Γιάννης Ρίτσος (3) Γιάννης Σκαρίμπας (3) Γιάννης Τσέγκος (1) Γιόζεφ Μπλοχ/Joseph Bloch (1) Γιόζεφ Ντίτζγκεν/Josef Dietzgen (1) γιορτή (18) Γιούργκεν Χάμπερμας/Jurgen Habermas (2) Γιόχαν Γκριμονπρέ/Johan Grimonprez (1) Γιόχαν Χουιζίνγκα/Johan Huizinga (3) Γιώργος Γαϊτάνος (1) Γιώργος Μακρής (1) Γιώργος Νικολαΐδης (1) Γιώργος Σεφέρης (2) Γιώργος Χαντζής (1) Γκ. Κ. Τσέστερτον/G.K. Chesterton (5) Γκ. Ράιλ/G. Ryle (1) Γκαίτε/Goethe (1) Γκέοργκ Ζίμελ/Georg Simmel (4) Γκετζ Άλυ/Götz Aly (1) Γκι Αμπέιγ/Guy Abeille (1) Γκίλμπερτ Ράιλ/Gilbert Ryle (2) Γκιόργκι Λίγκετι/György Ligeti (1) Γκιόργκι Λούκατς/György Lukács (4) Γκουίντο Καβαλκάντι/Guido Cavalcanti (1) Γκυ Ντεμπόρ/Guy Debord (23) Γκύντερ Άντερς/Günther Anders (9) γλώσσα (21) Γουάλας Στήβενς/Wallace Stevens (1) Γουδή (1) Γουίλιαμ Ήγγλετον/William Eggleton (1) Γουίλιαμ Μπάροους/William Burroughs (2) Γουίλιαμ Σαίξπηρ/William Shakespeare (3) Γούντι Άλλεν/Woody Allen (1) Γρηγόρης Βαλτινός (1) Δανία του Βορρά (2) Δανία του Νότου (5) Δελφοί (1) Δέσποινα Ζευκιλή (1) Δημήτρης Δημητριάδης (1) Δημήτρης Καραγιάννης (1) Δημήτρις Βεργέτης (1) δημιουργικότητα (8) Διεθνής (1) δικαιοσύνη (12) δοκιμασίες (3) Δουβλίνο (1) Δραπετσώνα (1) δυσφορία (30) Ε. Άνσκομπ/E. Anscombe (4) Ε. Βιλ/E. Will (1) Έ. Λ. Μάστερς / Ε. L. Masters (1) Ε.Ε. Κάμινγκς/E.E. Cummings (1) Ε.Χ. Γονατάς (1) Έζρα Πάουντ/Ezdra Pound (1) εικονική δημόσια σφαίρα (5) εικονογραφημένα κείμενα (10) εκπομπές (58) Ελβετία (1) Έλεν Κέλλερ/Helen Keller (1) Ελένη Ηλιοπούλου (1) Ελένη Μπέλλου (1) Ελευθερία (42) Ελευθεριακός (1) Ελίας Κανέττι/Elias Canetti (1) Εμίλ Μπενβενίστ/Emile Beneveniste (1) Εμίλ Ντυρκέμ/Emile Durkheim (1) Εμίλ Σιοράν/Emil Cioran (1) Έμιλυ Ντίκινσον/Emily Dickinson (2) Εμμανουήλ Καντ/Emmanuel Kant (2) Εμμανουήλ Λεβινάς/Emmanuel Levinas (3) Εμμανουήλ Μουνιέ/Emmanuel Mounier (1) Έντσο Τραβέρσο/Enzo Traverso (1) εξατομίκευση (45) εξέγερση (10) εξουσία (38) επανάσταση (25) επαναστατικός χαρτοπολτός (4) επιβίωση (5) επιστήμη (23) Έρασμος/Erasmus (1) εργασία (23) Ερίκ Σατί/Eric Satie (1) Έρικ Χομπσμπάουμ/Eric Hobsbaum (1) Έρνεστ Γκέλνερ/Ernest Gellner (1) Ερνστ Γιούνγκερ/Ernst Junger (2) Ερνστ Κασσίρερ/Ernst Cassirer (3) Ερνστ Μπλοχ/Ernst Bloch (1) ΕΡΩΔΙΟΣ (1) ΕΣΗΕΑ (2) ΕΣΣΔ (1) Ετιέν Ντε λα Μποεσί/Etien De la Boetie (1) Ευγένιος Ενρικέζ/Eugène Enriquez (1) Ευγένιος Ζαμιάτιν/Евге́ний Замя́тинn (1) Ευγένιος Ιονέσκο/Eugene Ionesco (1) ευρωπαϊκή προοπτική (49) ευτυχία (11) Ζ.-Ζ. Ρουσσώ/J.-J. Rousseau (1) Ζ.-Π. Βουαγιέ/J.-P. Voyer (5) Ζ.-Π. Ντιτέιγ/J.-P. Duteuil (1) Ζ.-Π. Ντυπουΐ/J.-P. Dupuy (1) Ζ.-Π. Σαρτρ/J.-P. Sartre (2) Ζακ Ελλύλ/Jacques Ellul (29) Ζακ Λακάν/Jacques Lacan (6) Ζακ Μπουβρές/Jacques Bouveresse (2) Ζακ Ντεριντά/Jacques Derrida (2) Ζακ Πρεβέρ/Jacques Prévert (2) Ζακ Σαπίρ/Jacques Sapir (2) Ζαν Ιτάρ/Jean Itard (1) Ζαν Μορώ/Jeanne Moreau (1) Ζαν Μπωντριγιάρ/Jean Baudrillard (1) Ζαν-Λυκ Γκοντάρ/Jean Luc Godard (3) Ζαν-Πιέρ Βερνάν/Jean Pierre Vernant (1) Ζαπατίστας (1) Ζάχα Χαντίντ/Zahā Ḥadīd (1) Ζάχος Παπαζαχαρίου (1) Ζεράρ Νταβί/Gerard Davy (1) Ζερμαίν Γκρηρ/Germaine Greer (1) Ζήσης Κοτιώνης (2) Ζήσης Σαρίκας (5) Ζιλ Ντελέζ/Gilles Deleuze (2) Ζιλ Ντωβέ/Gilles Dauve (1) Ζορ Βον/Zohr Vaughan (1) Ζύγκμουντ Μπάουμαν/Zygmunt Bauman (3) Ζυλ Ντωβέ/Gilles Dauvé (3) ζωή (45) Ζωρζ Μπατάιγ/Georges Bataille (1) ηθική (34) ΗΠΑ (19) Θανάσης Σβώλος (1) Θάτσερ/Thatcher (1) θέαμα/spectacle (13) Θένια Κουτρουμπή (1) Θεολόγος Βοσταντζόγλου (1) Θεός (16) Θεοφάνης Μελάς (2) Θεσσαλονίκη (2) Θήοντορ Ρόζακ/Theodore Roszak (1) θλίψη (12) Θοδωρής Χιώτης (1) Θόδωρος Ζιάκας (1) Θουκυδίδης (2) Ι.Θ. Κακριδής (1) Ίαν Χάκινγκ/Ian Hacking (2) Ιβάν Παβλόφ/Ива́н Па́влов (1) Ιβάν Τουργκένιεφ/Иван Тургенев (1) Ίγγα Κρεστενσεν/Inger Christensen (1) ιδρύματα τέχνης (7) ικέτες και ξένιοι (6) Ιλιάδα (1) Ιράν (1) Ισαάκ Μπ. Σίνγκερ/Isaac B. Singer (1) Ισπανία (1) Ισπαχάν (1) ιστορία (41) ισχύς (22) Ιχάμπ Χασσάν/Ihab Hassan (1) Ιωάννα Τσιβάκου (1) Ιωάννης ο Θεολόγος (1) Ιωσήφ Στάλιν/Ио́сиф Ста́лин (2) Κ.Π. Καβάφης (3) Κ.Σ. Λιούις/C.S. Lewis (4) Κάθλην Ρέιν/Kathleen Raine (1) καλλιτέχνες (24) Καλοκαίρι (8) Κάρελ Φουνκ/Karel Funk (1) Κάρεν Κίλιμνικ/Karen Kilimnik (1) Καρλ Γκέοργκ Μπύχνερ/Karl Georg Büchner (1) Καρλ Κορς/Karl Korsch (3) Καρλ Κράους/Karl Kraus (3) Καρλ Μαρξ/Karl Marx (33) Καρλ Πολάνυι/Karl Polanyi (2) Καρλ Σμιτ/Karl Schmidt (1) Καρλομάγνος (1) Κάρολος Δαρβίνος/Charles Darwin (1) Καρτέσιος/Descartes (7) Καταστασιακή Διεθνής/Internationale Situationniste (9) καταστασιακοί/situationnistes (20) Κατερίνα Αθανασίου (1) Κατερίνα Ηλιοπούλου (8) Κέβιν Κέλι/Kevin Kelly (2) Κεν Λόουτς/Ken Loach (1) Κεν Ρόμπινσον/Ken Robinson (1) Κένεθ Γκέργκεν/Kenneth Gergen (1) κενό (18) κεφαλαιοκρατία (37) Κίνα (1) Κλάους Κάρστενσον/Claus Carstensen (1) Κλερ Οζιάς/Claire Auzias (1) Κλωντ Λεβί-Στρώς/Claude Lévi-Strauss (4) Κομμούνα (1) κομμουνισμός (10) Κόνσταντ/Constant Niewenhuys (1) Κοπεγχάγη (1) Κόρα Ντάιαμοντ/Cora Diamond (1) Κορνήλιος Καστοριάδης (9) Κουρτ Βάιλ/Kurt Weil (1) Κουρτ Σβίττερς/Kurt Schwitters (1) κράτος (14) κρίση (32) Κριστιάν Ντελακαμπάιν/Christiane Delacampaigne (1) Κριστίν Λαγκάρντ/Christine Laguarde (1) Κριστόφ Κισλόφσκι/Krzysztof Kieslowski (1) Κρίστοφερ Λας/Christopher Lasch (4) Κροστάνδη (1) κυριαρχία (13) Κωνσταντίνος Καραμανλής (1) Κωνσταντίνος Ματσούκας (1) Κώστας Βάρναλης (1) Κώστας Δεσποινιάδης (4) Κώστας Κολημένος (1) Κώστας Παπαϊωάννου (7) Κώστας Χριστοδούλου (1) Κωστής Βελόνης (1) Κωστής Παπαγιώργης (2) Λ. Βίττγκενσταϊν/L. Wittgenstein (17) Λα Μετρί/ La Mettrie (1) Λάζαρος Αρσενίου (3) Λάκι Λουτσιάνο/Lucky Luciano (1) Λάμπρος Κωνσταντάρας (1) Λάο Τσε/老子 (1) Λαρς φον Τρίερ/Lars von Trier (1) λενινισμός (6) Λεξικό Κριαρά (1) Λεξικό Liddell-Scott (2) Λέο Στράους/Leo Strauss (1) Λεόν Βαλράς/Léon Walras (2) Λέσχη Φιλελεύθερης Ανάγνωσης (1) Λετονία (1) Λετριστές/Lettristes (1) Λέων Σεστώφ/Лев Шесто́в (2) Λέων Τρότσκι/Лев Тро́цкий (3) Λιούις Μάμφορντ/Lewis Mumford (10) λογική (3) Λογιόλα/Loyola (1) Λόγος (26) λογοτεχνία (25) Λονδίνο (3) Λουί Αραγκόν/Louis Aragon (1) Λουί Μαλ/Louis Mal (1) Λουΐ ντε Σαιν Ζυστ/Louis de Saint Juste (1) Λουί Ντυμόν/Louis Dumont (6) Λουίς Αλτουσέρ/Louis Althusser (1) Λουίς Μπουνιουέλ/Louis Buñuel (3) Λουσιέν Μαλζόν/Lucien Malson (1) Λουσίντα και Ντέιβις Μάτλοκ/L & D Matlock (1) Λυγκέας (2) Λωτρεαμόν/Lautréamont (7) Μ. Γκωσέ/M. Gauchet (1) Μάης '68 (1) Μάικ Κέλυ/Mike Kelley (1) Μάικλ Χάρντ/Michael Hardt (1) Μάκης Μηλάτος (1) Μακιαβέλλι/Machiavelli (4) Μάλκολμ Λόουρι/Malcolm Lowry (1) Μάλκολμ Χ/Malcolm X (1) μανιφέστα (65) Μανόλης Λαμπρίδης (1) Μανώλης Αναγνωστάκης (3) Μαξ Βέμπερ/Max Weber (2) Μαξ Ήστμαν/Max Eastman (1) Μαρακές (1) Μάρθα Γκέλχορν/Martha Gellhorn (1) Μαρί ντε Ενζέλ/Marie de Hennezel (1) Μαρίνα Τσβετάγιεβα/Мари́на Цвета́ева (3) Μάρσαλ Σάλινς/Marshall Sahlins (5) Μαρσέλ Μαριέν/Marcel Mariën (1) Μαρσέλ Μως/Marcel Mauss (1) Μαρσέλ Ντυσάν/Marcel Duchamp (1) Μάρτζορι Πέρλοφ/Marjorie Perloff (1) Μάρτζορι Ρόουλινγκ/Marjorie Rowling (1) Μάρτιν Λούθερ Κινγκ/M.L. King (1) Μάρτιν Μπούμπερ/Martin Buber (1) Μάρτιν Χάιντεγγερ/Martin Heidegger (5) μελαγχολία (5) Μελούνα (1) Μέριλυν (1) Μεσαίωνας (7) Μέση Ανατολή (1) μεταμοντέρνο (10) μεταμορφωτική δύναμη (34) μηδέν (11) μηδενισμός (35) Μηνάς Εμμανουήλ (1) Μίλτος Θεοδοσίου (2) Μίλτος Σαχτούρης (2) Μίλτων Φρίντμαν/Milton Friedmann (1) Μιριέλ Μπαρμπερί/Muriel Barbery (1) Μισέλ Αλιετά/Michel Aglietta (1) Μισέλ Ουελμπέκ/Michel Houellebecq (3) Μισέλ Πικολί/Michel Piccoli (1) Μισέλ Σερ/Michel Serres (1) Μισέλ Τουρνιέ/Michel Tournier (2) Μισέλ Φουκώ/Michel Foucault (11) ΜΙΤ (1) Μίχαελ Λέβι/Michael Loewy (2) Μιχαήλ Θερβάντες/Miguel Cervantes (1) Μιχαήλ Μπακούνιν/Михаил Бакунин (2) Μιχαήλ Μπαχτίν/Михаи́л Бахти́н (1) Μιχαηλάγγελος Αντονιόνι/Michelangelo Antonioni (2) Μιχάλης Πάγκαλος (1) Μόμπυ Ντικ (1) Μόρις Ντρούρι/Maurice Drury (1) μουσική (36) Μουσταφά Καγιάτι/Mustafa Khayati (1) μοφερισμός/mofferism (6) Μπαρούχ Σπινόζα/Baruch Spinoza (1) Μπάρυ Άνσγουωρθ/Barry Unsworth (1) Μπέλα Ταρ/Béla Tarr (1) Μπέρναρντ Μάντεβιλ/Bernard Mandeville (1) Μπέρτολντ Μπρεχτ/Bertold Brecht (3) Μπίφο Μπεράρντι/Bifo Berardi (2) Μπλεζ Πασκάλ/Blaise Pascal (1) Μπομπ Ντύλαν/Bon Dylan (1) Μπρέτον Γουντς (1) Μπριζίτ Μπαρντό/Brigitte Bardot (2) Μύκονος (1) μυστικισμός (1) Μωρίς Μερλώ-Ποντύ/Maurice Merleau-Ponty (2) Ν.Α. Μπερντγιάεφ/ Н/ А. Бердя́ев (1) Ν.Γ. Πεντζίκης (1) ναζιστοφασισμός (29) ναρκισσισμός (10) Νασρεντίν Χότζας (1) ναυαγοί (2) Νέα Ζηλανδία (1) Νέα Υόρκη (2) Νεάντερταλ (1) νεοφιλελευθερισμός (12) Νίκος Εγγονόπουλος (3) Νίκος Ζαχαριάδης (2) Νίκος Καρούζος (4) Νίκος Μπελογιάννης (1) Νίκος Σκοπλάκης (1) Νίκος Buccanier Κούρκουλος (6) Νόαμ Τσόμσκι/Noam Chomsky (1) Νόρμπερτ Ελίας/Norbert Elias (1) νους (24) Νούτσιο Όρντινε/Nuccio Ordine (1) Ντ. Ουίγκινς/D. Wiggins (2) Ντ. Χάνκοκ/D. Hancock (1) Ντέιβιντ Λυντς/David Lynch (3) Ντέιβιντ Μπομ/David Bohm (1) Ντέιβιντ Ρικάρντο/David Ricardo (4) Ντέιβιντ Χιούμ/David Hume (4) Ντέσμοντ Μόρις/Desmont Morris (1) Ντμίτρι Πρίγκοφ/Дми́трий При́гов (1) Ντον Ντελίλο/Don Delillo (2) Ντόναλντ Γουίνικοτ/Donald Winnicott (2) Ντονέλα Μήντοους/Donella Meadows (1) Ξενοδοχείο των Ξένων (2) Ξενοφών (3) ξεψάρωμα (3) Ο. Σ. Βίκτορ/H. St Victor (1) Οδύσσεια (2) οικονομία (52) Οκτάβιο Πας/Octavio Paz (2) Όλγα Γερογιαννάκη (1) όλεθρος (29) Όμηρος (1) ομιλίες (13) ΟΟΣΑ (1) Ορφέας Απέργης (2) Όσκαρ Ουάιλντ/Oskar Wilde (2) Ουίσταν Ώντεν/Wystan Auden (3) Ουόλτ Ουΐτμαν/Walt Whitman (1) Π.Α.Ρενουάρ/P.A.Renoir (1) Π.Μ.Σ. Χάκερ/P.M.S. Hacker (6) παιδεία (7) παιχνίδι (7) Παναγιώτης Κονδύλης (10) Παπάγος (1) παπαρολογία (7) παράδοση (4) παραμύθιασμα (2) Παρίσι (1) Πάρνηθα (1) Πασκάλ Ενζέλ/Pascal Engel (1) Πάσχος Μανδραβέλης (3) Πέδρο Ματέο/Pedro Mateo (1) Πέπη Ρηγοπούλου (1) περιπέτεια (3) Πέτρος Αρτάνης (1) Πέτρος Κορνήλιος/Pierre Corneille (1) Πέτρος Παπαθανασίου (1) Πήτερ Γκητς/P.T. Geach (2) Πήτερ Κρηφτ/Peter Kreeft (1) Πήτερ Μπρουκ/Peter Brook (1) Πήτερ Ουίντς/Peter Winch (2) Πήτερ Ουότκινς/Peter Watkins (1) Πιέρ Μανάν/Pierre Manent (1) Πιέρ Μπουρντιέ/Pierre Bourdieu (1) Πιέρ-Ζοζέφ Προυντόν/Pierre-Joseph Proudhon (1) Πλαστήρας (2) Πλάτωνας (4) πλουραλισμός (1) ποίηση (67) πολεμικά κείμενα (11) πόλεμος (26) πόλη (25) πολιτική (47) Ποτάμι (1) προαίρεση (1) προεκλογικά μηνύματα (9) προλεταριάτο (47) Προμηθέας (1) προπαγάνδα (57) Πωλ Βιριλιό/Paul Virilio (1) Πωλ Βαλερύ/Paul Valery (1) Πωλ Ζοριόν/Paul Jorion (1) Πωλ Ζωγραφάκης (1) Πωλ Λαφάργκ/Paul Lafargue (2) Πωλ Ρικέρ/Paul Ricoeur (2) Ρ. ΜακΝαμάρα/R. MacNamara (3) Ραούλ Βανεγκέμ/Raoul Vaneigem (6) Ραούλ Σουρίτα/Raul Zurita (1) Ρας Ρίις/Rush Rhees (1) Ράσελ Τζάκομπι/Russel Jacobi (3) Ρέι Μπράντμπερι/Ray Bradbury (1) Ρέιμοντ Κάρβερ/Raymond Carver (1) Ρενέ Ζιράρ/René Girard (10) Ρενέ Κλερ/ René Clair (1) Ρισελιέ/Richelieu (1) Ρίτα Γκαβέρα (1) Ρίτσαρντ Κόμπντεν/Richard Cobden (1) Ρίτσαρντ Μοράν/Richard Moran (1) Ρίτσαρντ Ρόρτι/Richard Rorty (7) Ροβεσπιέρος (1) Ρόζα Λούξεμπουργκ/Rosa Luxembourg (3) Ρόζενταλ-Γιούντιν (1) ρομαντισμός (4) Ρομπέρ Αντέλμ/Robert Antelme (1) Ρόμπερτ Οπενχάϊμερ/Robert Oppenheimer (1) Ρόμπερτ Ρέντφορντ/Robert Redford (1) Ρόμπερτ Φρανκ/Robert Frank (1) Ρόμπερτ Χας/Robert Hass (2) Ρομπέρτο Χουαρόθ/Roberto Juarroz (1) Ρουμανία (1) Ρωσία (3) Σ. Μπενβενούτο/S. Benvenuto (1) Σ. Πιρόν/S. Piron (1) Σαίξπηρ/Shakespeare (1) Σαν Φρανσίσκο (1) σαπουνόφουσκες (10) Σαρλ Μπωντλέρ/Charles Baudeilaire (1) Σαρλ Μπωντλέρ/Charles Baudeilaire (1) Σαρλ Πεγκί/Charles Péguy (1) Σαρλ Φουριέ/Charles Fourier (1) Σβετλάνα Αλεξίεβιτς/Светлана Алексиевич (1) Σέρεν Κίρκεγκωρ/Søren Kierkegaard (5) Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλου (1) Σέσιλ ντε Μιλ/Cecil DeMille (1) σθένος (4) Σιμόν Βέιλ/Simone Weil (6) Σιμόν Λέις/Simon Leys (1) σινεμά (44) Σίνεντ Ο'Κόνορ/Sinead O'Connor (1) Σίντνεϊ Λιουμέτ/Sidney Lumet (1) Σίσυφος (1) σκεπτικισμός (6) Σκιπίων ο Αφρικανός (1) σκουπιδοντενεκέδες (1) Σλαβόι Ζίζεκ/Slavoj Žižek (4) Σόνια (1) σοσιαλδημοκρατία (7) Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα (1) Σουηδία (3) Σουν Τζου/ 孫子 (1) σουρεαλισμός (7) σοφία (6) Σπύρος Κυριαζόπουλος (7) σταλινισμός (14) Σταμάτης Γονίδης (1) Σταμάτης Πολενάκης (1) Στάνλεϊ Κάβελ/Stanley Cavell (2) Στάνλεϊ Κιούμπρικ/Stanley Kubrick (1) Στάντις Λώουντερ/Standish Lawder (2) Στέλιος Κούλογλου (1) Στέλιος Ράμφος (1) Στεφάν Λαβινιότ/Stéphane Lavignotte (1) Στέφανος Λουπάσκο/Stephan Lupasco (4) Στέφανoς Ροζάνης (8) Στήβεν Πίνκερ/Steven Pinker (2) στρατόπεδα εργασίας (10) στρατόπερα αναψυχής (1) Σύλβια Πλαθ/Sylvia Plath (1) Σύλλογος Υπαλλήλων Βιβλίου-Χάρτου (3) Σύνταγμα (1) σχετικισμός (2) Σωκράτης (4) σώμα (3) Τ.Κ.Παπατσώνης (2) Τ.Σ. Έλλιοτ/T.S. Elliot (3) Τάκης Μίχας (2) Ταλίν (1) Τάλκοτ Πάρσονς/Talcott Parsons (1) Τάσος Λάγγης (2) Τέοντορ Αντόρνο/Theodor Adorno (1) τέχνη (71) τεχνικό σύστημα (40) τεχνοκρατία (28) τεχνολογικός μεσσιανισμός (41) τεχνοσάχλα (16) Τζ. Μπένθαμ/J. Bentham (1) Τζ. Ρ. Σάουλ/J. R. Saul (8) Τζ. Σενμπάουμσφελντ/G. Schönbaumsfeld (1) Τζ. Στ. Μιλλ/J. St. Mill (1) Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν/J.R.R. Tolkien (1) Τζακ Α. Γκόλντστοουν/Jack A. Goldstone (1) Τζέημς Μπάλντουιν/James Baldwin (1) Τζέφρεϊ Χερφ/Jeffrey Herf (1) Τζον Γκρέι/John Gray (1) Τζον Κ. Γκαλμπρέιθ/John K. Galbraith (1) Τζον Λοκ/John Locke (3) Τζον Μ. Κούτσι/John M. Coetzee (2) Τζον Ρωλς/John Rawls (2) Τζον Σερλ/John Searle (6) Τζον Στάινμπεκ/John Steinbeck (1) Τζον Φ. Κέννεντυ/John F. Kennedy (3) Τζον Φόουλς/John Fowles (1) Τζον Χιούστον/John Houston (1) Τζον Ώστιν/John Austin (1) Τζορτζ Όργουελ/George Orwell (4) Τζορτζ Στάινερ/George Steiner (2) Τζόρτζιο Αγκάμπεν/Giorgio Agamben (4) Τζουζέπε Πίνοτ-Γκαλίτσιο/Giuseppe Pinot-Gallizio (1) Τζούλια Κρίστεβα/Julia Cristeva (1) Τομά Λεπετιέ/Thomas Lepeltier (1) Τομάς Ιμπάνιεθ/Tomás Ibáñez (1) Τόμας Πίντσον/ Thomas Pynchon (1) Τόμας Ρηντ/Thomas Reid (2) Τόμας Χομπς/Thomas Hobbes (4) Τόνι Νέγκρι/Toni Negri (2) Τόνι Σουάρτζ/Tony Schwartz (1) τραγωδία (10) Τρανσχιουμανισμός (1) Τριλεκτική (11) Τριστάν Τζαρά/Tristan Tzara (1) Τρόικα (21) Τσαρλς Ντέιβενπορτ/Charles Davenport (1) Τσαρλς Ράιτ Μιλλς/Charles Wright Mills (1) Τσαρλς Σ. Περς/Charles S. Peirce (1) Τσαρλς Τέιλορ/Charles Taylor (1) Τσαρλς Φορτ/Charles Fort (1) τυραννία (14) Υβ Λε Μανάκ/Yves Le Manach (9) Υβ Μισώ/Yves Michaud (1) υλισμός (13) υπαρξισμός (3) υποκείμενο (29) υπομονή (2) Φ. Ε. Ρεϊνάλ/F. E. Reynal (1) Φ. Σελίν/. Céline (1) Φ.Ντ. Πητ/F.D.Peat (1) Φαινομενολογία (1) Φελίξ Γκουαταρί/Félix Guattari (1) Φερνάντο Αρρραμπάλ/Fernando Arrabal (1) Φερνάντο Πεσσόα/Fernando Pessoa (2) Φθινόπωρο (1) Φίγκαρο (1) Φίλιπ Λάρκιν/Philip Larkin (1) Φιλοσοφία (76) Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι/Фёдор Достоевский (5) Φλαν Ο' Μπράϊαν/Flann O' Brien (1) Φουκουσίμα (3) Φρ. Ένγκελς/Fr. Engels (7) Φρ. Νίτσε/Fr. Nietsche (11) Φρ. Σιμιάν/Fr. Simiand (1) Φρ. Φουρκέ/Fr. Fourquet (1) Φράνσις Μπέικον/Francis Bacon (1) Φρανσουά Γκρουά/François Grua (1) Φρανσουά Καραντέκ/François Caradec (1) Φρανσουά Λυοτάρ/François Lyotard (1) Φρανσουά Φουρκέ/François Fourquet (1) Φραντς Κάφκα/Frantz Kafka (2) Φρέντερικ Τέιλορ/Frederick Taylor (1) Φρέντερικ Τζέιμσον/Frederick Jameson (1) Φρήντριχ Γιάκομπι/Friedrich Jacobi (1) Φρήντριχ Έμπερτ/Fredrich Ebert (1) Φρήντριχ Μουρνάου/Friedrich Murnau (1) Φρήντριχ Χάγιεκ/Friedriech Hayek (2) Φριτς Λάιστ/Fritz Leist (1) φρμκ (13) Φρόιντ/Freud (5) Φώτης Τερζάκης (1) Χ. Λ. Μπόρχες/J. L. Borges (2) Χ. Μ. Εντσενσμπέργκερ/H. M. Enzensberger (1) Χάιμε Σεμπρούν/Jaime Semprun (1) χαρά (5) Χάρβαρντ (1) Χάρης Βλαβιανός (1) Χάρι Χόλε (1) Χάρυ Γκουγκενχάιμ/Harry Guggenheim (1) Χάρυ Φράνκφουρτ/Harry Frankfurt (1) Χέγκελ/Hegel (12) Χέερτ Μακ/Geert Mak (3) Χένρικ Ίψεν/H. Ibsen (1) Χέρμαν Μέλβιλ/Herman Melville (1) Χέρμπερτ Μαρκούζε/Herbert Marcuse (2) Χιλή (1) Χίλντε ντε Μπράιν/Hilde de Bruijn (1) χιούμορ (29) Χιροσίμα (4) Χλόη Κολλύρη (1) Χουάλ Βίβες/Juan Vives (1) χρήμα (13) χρήμα και μαγεία (21) Χρήστος Βακαλόπουλος (1) Χριστός (3) χρόνος (10) ψυχή (12) ωφελιμισμός (13) A.I. (6) Ange S. Vlachos (1) Bar Beduin (1) Beatnics (1) beton7 (12) BHL (2) Biennale (2) Bloomberg (1) Bob Dylan (1) Bob Marley (1) Bodies (3) Bruce Springsteen (1) Cinemarian (3) CNN (1) dada (2) dangerfew (77) David Bowie (1) DAVOS (2) Descombes (1) DOCUMENTA (1) Einsatzgruppe D (1) EMAF (1) Frank Zappa (3) Gaston Bachelard/Γκαστόν Μπασλάρ (1) Happyfew (5) HighSpeedAcces (1) Hippies (1) Hollowsky (161) Iggy Pop (1) Il Consigliere (3) intothepill (2) izi (230) Janitoring (1) Jazz (2) Jeffrey Lee Pierce (1) Jimmy Cliff (1) Joe Strummer (1) Johnny Cash (2) Keith Richards (1) La Tribune (1) Malaguena (1) Mark Twain (1) Miles Davis (2) Monty Python (1) Muppet Show (1) nem68 (1) Nick Cave (1) Nosotros (1) psonia (4) RadioBubble (61) Renty (3) Ringo Star (1) RSA (1) Salon De Vortex (5) Scott Asheton (1) Serajevomag (1) sexbox (2) socialmedia (2) Tales from the Crypt (1) TESTS! (6) TwixtLab (1) UNICEF (1) urban hacking (13) Wall Street Journal (1) wobblies (2) Zακ Μπουβρές/Jacques Bouveresse (1) Zabriskie Point (1) zi (1) Zoviets (1)