Προμήνυμα Κινδύνου

Κι ένα απόσπασμα από το "Μονόδρομο"* του Βάλτερ Μπένγιαμιν.
Τέσσερις παράγραφοι από τις δεκατέσσερις υπό τον τίτλο "Ταξίδι μες στον Γερμανικό πληθωρισμό" γραμμένες γύρω στα 1928. Προφητικές σημειώσεις τότε.
Και σήμερα!

Ένα προμήνυμα κινδύνου!



Ι.
Από το θησαυρό των λεκτικών εκφράσεων, που καθημερινά προδίδουν τον από βλακεία και δειλία ζυμωμένο τρόπο ζωής του Γερμανού αστού, αυτή που αναφέρεται στην επικείμενη καταστροφή -μια και υποτίθεται πως η κατάσταση "δεν μπορεί να πάει άλλο έτσι"- είναι ιδιαίτερα αξιοπρόσεχτη. Η αμήχανη καθήλωση στις περί ασφαλείας και ιδιοκτησίας παραστάσεις των περασμένων δεκαετιών εμποδίζει τον μέσο άνθρωπο ν' αντιληφθεί τις εντελώς νέου είδους εξαιρετικά αξιοσημείωτες ισορροπίες που πάνω τους στηρίζεται η σημερινή κατάσταση. Καθώς η σχετική σταθερότητα των προπολεμικών ετών τον ευνοούσε, θαρρεί πως κάθε κατάσταση που του στερεί τα κεκτημένα πρέπει να τη θεωρεί ασταθή. Όμως οι σταθερές καταστάσεις ουδέποτε είναι αναγκαστικά ευχάριστες, και πριν από τον πόλεμο υπήρχαν ήδη κοινωνικά στρώματα για τα οποία οι καταστάσεις σήμαιναν σταθεροποιημένη αθλιότητα. Η παρακμή δεν είναι διόλου πιο ασταθής, διόλου πιο παράδοξη από την άνοδο. Μόνον ένας υπολογισμός που αναγνωρίζει την παρακμή ως τη μόνη ratio της παρούσας κατάστασης θα μπορούσε, από απορία για τα όσα επαναλαμβάνονται καθημερινά, να φτάσει να μετρά τα φαινόμενα της παρακμής σαν το απόλυτα σταθερό, και μόνο να θεωρεί το σωτήριο σαν κάτι εξαιρετικό που αγγίζει το θαύμα και το ασύλληπτο. Οι κοινότητες των λαών της Κεντρικής Ευρώπης ζουν σαν τους κατοίκους πολιορκημένης πόλης που τους σώνονται τα τρόφιμα και τα πυρομαχικά, και που ελάχιστα πια μπορούν, σύμφωνα με την ανθρώπινη κρίση, να προσβλέπουν στη σωτηρία. Είναι μια περίπτωση όπου η συνθηκολόγηση, ίσως και άνευ όρων, θα 'πρεπε σοβαρότατα να σταθμιστεί. Όμως η βουβή και αόρατη δύναμη που νιώθει αντιμέτωπη της η Κεντρική Ευρώπη δεν παζαρεύει. Έτσι, άλλο τίποτε δεν απομένει παρά, στην αναμονή της τελικής εφόδου, να στρέφει το βλέμμα στο εξαιρετικό εκείνο γεγονός που μόνο αυτό μπορεί να φέρει τη σωτηρία. Όμως αυτή η απαιτούμενη κατάσταση εντονότατης αδιάλειπτης προσοχής θα μπορούσε πραγματικά, καθώς βρισκόμαστε σε μυστηριώδη επαφή με τις δυνάμεις που μας πολιορκούν, να επιφέρει το θαύμα. Ενώ, αντίθετα, αυτοί που προσδοκούν ότι "η κατάσταση δεν μπορεί να πάει άλλο" θα διδαχθούν μια μέρα πως για τον πόνο του μεμονωμένου ατόμου καθώς και των κοινοτήτων ένα μονάχα όριο υπάρχει πέρα απ' το οποίο δεν μπορεί να πάει: ο αφανισμός.

ΙΙΙ.
Όλες οι στενότερες ανθρώπινες σχέσεις πλήττονται από μιαν αφόρητη διαφάνεια, που μόλις αντέχεται. Γιατί καθώς από την μια, με τρόπο ισοπεδωτικό, στο κέντρο όλων των ζωτικών συμφερόντων είναι το χρήμα, κι απ΄την άλλη αυτό το ίδιο είναι φραγμός μπρος στον οποίο παραλύει σχεδόν κάθε ανθρώπινη σχέση, χάνεται τόσο στο φυσικό όσο και στο ηθικό πεδίο όλο και πιο πολύ η άδολη εμπιστοσύνη, η ηρεμία και η υγεία.

VII.
Η ελευθερία της συνομιλίας χάνεται. Αν παλιότερα κουβεντιάζοντας , ήταν αυτονόητο το ενδιαφέρον για τον συνομιλητή, τώρα το υποκαθιστά η ερώτηση για την τιμή των παπουτσιών ή της ομπρέλας του. Σε κάθε συντροφική κουβέντα χώνεται αναπόφευκτα το θέμα του βιοτικού επιπέδου, του χρήματος. Και δεν αφορά τόσο τις σκοτούρες και τα βάσανα του καθενός, όπου και θα μπορούσαν ίσως να αλληλοβοηθηθούν, αλλά τη θεώρηση της γενικής κατάστασης. Είναι σαν να βρίσκεσαι εγκλωβισμένος σ' ένα θέατρο και να πρέπει να παρακολουθείς το έργο στην σκηνή ξανά και ξανά, θες δε θες να το κάνεις αντικείμενο της σκέψης και την συνομιλίας.

 ΧΙΙΙ.
Μια κάποια ευγενική αδιαφορία για την σφαίρα του πλούτου και της φτώχειας έχει χαθεί εντελώς από τα πράγματα που κατασκευάζονται. Καθένα σταμπάρει τον ιδιοκτήτη του, που έχει ως μόνη επιλογή να φανεί φουκαράς ή κομπιναδόρος. Γιατί ενώ η γνήσια πολυτέλεια επιτρέπει από την φύση της στο πνεύμα και στην κοινωνικότητα να διεισδύσουν μέσα της και να την κάνουν να λησμονηθεί, αυτά που κομπάζουν εδώ σαν είδη πολυτελείας έχουν τόσο ξεδιάντροπα συμπαγή χαρακτήρα που πάνω τους θρυμματίζεται κάθε πνευματική ακτινοβολία.

-----

Σήμερα είναι ήδη φανερό -όπως τόσες και  τόσες φορές στην ιστορία- πως: η προσήλωση στην συνηθισμένη, από καιρό χαμένη ζωή, είναι τόσο άκαμπτη που ευτελίζει την κατεξοχήν ανθρώπινη χρήση της νόησης, την πρόβλεψη, ακόμη και μπροστά στον άμεσο κίνδυνο. Έτσι πραγματώνεται στην κοινωνία μας σήμερα αυτή η εικόνα της βλακείας:ανασφάλεια και μάλιστα διαστροφή των απαραίτητων για την ζωή ενστίκτων, ανικανότητα και παρακμή της νόησης. Αυτή είναι η νοοτροπία ολόκληρης της "μεσαίας" τάξης στην Ελλάδα.

Όποιος αποφεύγει ν' αντιληφθεί αυτή την παρακμή δεν θα αργήσει να επικαλεστεί κάποια ιδιαίτερη δικαιολογία για την παραμονή του, την δράση του, και την συμμετοχή του σε αυτό το χάος.


*κυκλοφορεί  σε μετάφραση Νέλλης Ανδρικοπούλου